Czynnik V Leiden zawdzięcza swoją nazwę położonemu w Holandii miastu Leiden, gdzie w 1994 roku został po raz pierwszy zidentyfikowany przez zespół badaczy prowadzony przez prof. R. Bertina. Zmutowany czynnik V podczas aktywacji przez trombinę staje się niewrażliwy na proteolityczne działanie (czyli proces rozkładu) białka C, w konsekwencji upośledzając hemostazę i powodując zwiększenie ryzyka powstania zmian zakrzepowo-zatorowych w organizmie. Sposobem na wykrycie mutacji V Leiden jest badanie genetyczne.

Czym jest czynnik V Leiden?

Czynnik V Leiden to zmutowany ludzki czynnik V układu krzepnięcia. Stanowi jedną z głównych wrodzonych przyczyn zwiększonego ryzyka zmian zakrzepowo-zatorowych. Mutacja czynnika V polega na zastąpieniu argininy przez glutaminę w pozycji 506 łańcucha ciężkiego. U nosicieli tej cechy aktywność prokoagulacyjna czynnika V jest prawidłowa.

Obniżona jest za to inaktywacja czynnika Va, co powoduje zwiększone tworzenie trombiny. Wykazano także, że upośledzona jest też inaktywacja aktywnego czynnika VIII z powodu wpływu rozpadu wiązania R506 w cząsteczce czynnika V na tworzenie tenazy. Aktywność fibrynolityczna u nosicieli mutacji Leiden genu czynnika V jest obniżona, prawdopodobnie z powodu zwiększenia aktywności aktywowanego trombiną inhibitora fibrynolizy (ang. thrombin activatable fibrinolysis inhibitor, TAFI). Mutacja ta jest dziedziczona w sposób autosomalnie dominujący.

Występowanie w światowej populacji mutacji czynnika V Leiden szacuje się na około 16,3%. W Polsce dotyczy ona około 5% społeczeństwa. Aż 12% pacjentów z mutacją czynnika V Leiden posiada także mutację genu protrombiny.

Badanie czynnika V Leiden

Badanie mutacji czynnika V Leiden wykonywane jest metodą PCR, czyli reakcji łańcuchowej polimerazy (ang. polymerase chain reaction). Materiałem do badania jest próbka krwi pobierana z żyły łokciowej. Badany nie musi być na czczo. W okresie letnim wskazane jest wypicie szklanki wody 30 minut wcześniej. Do badania coraz częściej wykorzystywany jest także wymaz z policzka, którego pobranie jest bardzo proste, bezbolesne i trwa kilkanaście sekund. W wielu laboratoriach osobom decydującym się na badanie udostępniane są specjalne zestawy, które umożliwiają samodzielne przygotowanie wymazu w domu.

Czas oczekiwania na wynik to około 2 tygodnie. Koszt badania wynosi około 200 zł. Wynik dodatni czynnika V Leiden wskazuje na obecność trombofilii wrodzonej i jest wskazaniem do wdrożenia profilaktyki zakrzepów. Posiadacze mutacji w jednej kopii genu, czyli heterozygoty, mają średnio 4–8-krotnie wyższe ryzyko wystąpienia choroby zatorowo-zakrzepowej. U osób, które posiadają mutację w obu kopiach genu, czyli homozygot, ryzyko to jest znaczne wyższe, bo aż 40-krotnie. Wynik ujemny czynnika V Leiden oznacza brak jego obecności we krwi.

Komu zalecane jest badanie czynnika V Leiden?

Badanie określa predyspozycję genetyczną do nadkrzepliwości, która jest związana z mutacją Leiden. Zalecane jest zwłaszcza ciężarnym kobietom, ponieważ liczne badania potwierdzają, że zwiększa ryzyko poronienia samoistnego i patologii ciąży. Powinny je wykonać osoby należące do grupy zwiększonego ryzyka zawału serca i udaru mózgu, poniżej 50 roku życia, u których wystąpił niespodziewany incydent zakrzepowy, z powtarzającymi się incydentami zakrzepowymi oraz krewni osób z udokumentowaną chorobą zakrzepowo-zatorową. Badanie w kierunku mutacji Leiden zaleca się kobietom stosującym antykoncepcję hormonalną i hormonalną terapię zastępczą w okresie pomenopauzalnym. Powinny je wykonać także osoby narażone na działanie niegenetycznych determinantów rozwoju zakrzepicy, czyli palące papierosy, o siedzącym trybie życia, po operacji wymagającej długotrwałego leżenia, odczuwające ból promieniujący od kolan w dół, o spuchniętych i obolałych nogach, zasinionych stopach i podudziach, doświadczające bólu przy chodzeniu i staniu.

Mutacja czynnika V Leiden a ciąża

Mutacja czynnika V Leiden a ciąża to ważna zależność. U przyszłych mam dochodzi do zwiększonej aktywności czynników krzepnięcia, przez co ich krew staje się bardziej lepka i podatna na tworzenie skrzeplin. Organizm ciężarnej stara się w ten sposób uchronić przed nadmiernym krwawieniem podczas porodu. Występująca dodatkowo mutacja czynnika V potęguje krzepnięcie, zwiększając ryzyko zakrzepicy.

Nadkrzepliwość utrudnia proces zagnieżdżenia się zarodka w macicy i może wywołać przedwczesne oddzielenie się łożyska, porody przedwczesne, wady rozwojowe płodu i samoistne poronienie. Szacuje się, że mutacja Leiden w czynniku V odpowiada za około 20% powikłań położniczych. Ciężarne posiadające czynnik V Leiden wymagają specjalnego leczenia, które jest oparte przede wszystkim na zażywaniu heparyny drobnocząsteczkowej, która nie przechodzi przez łożysko i jest bezpieczna dla płodu.

Ciężarnym, oprócz badania mutacji czynnika V (zalecanego po trzech niepowodzeniach położniczych), zaleca się przeprowadzenie badań w kierunku:

• mutacji C677T w genie MTHFR,

• mutacji genu PAI – 1,

• mutacji A1298C genu MTHFR,

• mutacji czynnika V R2.

Mutacja genu V Leiden – leczenie

Osoby, u których stwierdzono mutację genu V Leiden, muszą unikać działania czynników sprzyjających procesom zakrzepowym, takich jak nadmierna masa ciała, mała aktywność fizyczna i palenie papierosów. Wdrażana jest u nich farmakoterapia oparta na środkach przeciwzakrzepowych.

Bibliografia:

1. Stachowiak G., Stetkiewicz T., Jędrzejczyk S. i wsp., Polimorfizmy genetyczne w układach krzepnięcia i fibrynolizy a ryzyko zakrzepowo-zatorowe terapii estrogenowo-progestagenowych u kobiet, „Przegląd menopauzalny”, 2005, 9(5), s. 59-64.

2. Mariańska B., Fabijańska-Mitek J., Windyga J., Badania laboratoryjne w hematologii, Warszawa, PZWL, 2003.

3. Dmoszyńska A., Robak T., Podstawy hematologii, Lublin, Czelej, 2014.

4. Zawilska K., Wrodzona trombofilia a żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, „Hematologia”, 2013, 4(1), s. 35–42.