Oznaczenie poziomu androstendionu przeprowadza się u kobiet w przypadku podejrzenia zaburzeń funkcjonowania nadnerczy czy zespołu policystycznych jajników. Typowym objawem jest wówczas podwyższony poziom tego hormonu. Z kolei niskie wartości androstendionu mogą towarzyszy niedoczynności kory nadnerczy, przedwczesnemu wygaśnięciu czynności jajników czy anemii sierpowatokrwinkowej.

Warto przeczytać: Zaburzenia hormonalne – objawy, rodzaje i leczenia

Co to jest androstendion?

Androstendion to jeden z androgenów, czyli hormonów płciowych, który wytwarzany jest u kobiet w warstwie siatkowatej kory nadnerczy oraz w niewielkim stopniu w jajnikach i stanowi prekursor estrogenów. Androstendion to hormon typowy dla mężczyzn i jest wytwarzany w jądrach. Odpowiedzialny jest za wykształcenie męskich cech pierwszo- i drugorzędowych, takich jak rozwój narządów płciowych w życiu płodowym, męska budowa ciała, owłosienie, niski głos, proces spermatogenezy i popęd seksualny.

Normy androstendionu

Oznaczenie poziomu androstendionu przeprowadza się przede wszystkim u kobiet. Badanie można wykonać tydzień przed miesiączką lub tydzień po niej. Normy androstendionu dla płci żeńskiej przedstawiają się następująco:

• dziewczęta do 10 roku życia 8–50 ng/dL,
  
• dziewczęta od 10 do 17 roku życia (w okresie pokwitania) – 8–240 ng/dL,
  
• kobiety w okresie rozrodczym – 75–205 ng/dL,
  
• kobiety po menopauzie – poniżej 10 ng/dL.
  

Wartość androstendionu dla mężczyzn waha się od 85 do 275 ng/dl.

Badanie przeprowadza się na podstawie próbki krwi żylnej. Nie trzeba być przed nim na czczo. Stężenie hormonu waha się w ciągu doby (największe jest rano, a najmniejsze w nocy). Wraz z oceną androstendionu dokonuje się oznaczenia poziomu testosteronu, progesteronu i DHEA.

Kiedy badać androstendion u kobiet?

Badanie androstendionu przeprowadza się u kobiet w przypadku występowania tzw. cech wirylizacji, takich jak: nadmierne owłosienie – tzw. hirsutyzm (nadmiar owłosienia typu męskiego u kobiet w obrębie twarzy, klatki piersiowej i brzucha), łysienie typu męskiego, zmiany budowy ciała o cechach męskich, wzrost masy mięśniowej, przerost łechtaczki, zaburzenia miesiączkowania, zmniejszenie piersi i macicy, obniżony głos i silny trądzik.

Podwyższony androstendion – choroby

Chorobami, dla których charakterystycznym objawem jest podwyższony poziom androstendionu u kobiet, są:

• zespół policystycznych jajników (ang. polycystic ovary syndrome – PCOS)
  

Zespół wielotorbielowatych jajników to niejednorodne klinicznie schorzenie. Brak jest jednego, dominującego objawu. Pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, trądzik, niepłodność, hirsutyzm i łysienie typu męskiego. Jednym z wczesnych objawów sugerujących obecność jajnikowego hiperandrogenizmu jest pojawienie się przedwczesnego owłosienia łonowego – przed 8 rokiem życia. Jest najczęstszą przyczyną (70%) niepłodności związanej z brakiem owulacji. Hirsutyzm dotyczy nawet 80% kobiet z PCOS.

• wrodzony przerost kory nadnerczy (ang. congenital adrenal hyperplasia – CAH)
  

Zespół nadnerczowo-płciowy to grupa dziedzicznych defektów steroidogenezy charakteryzujących się niedoborem określonego enzymu, który skutkuje upośledzeniem normalnej syntezy hormonów steroidowych kory nadnerczy. Najczęściej defekt dotyczy 21-hydroksylazy. Niedobór tego enzymu jest przyczyną ponad 90% przypadków CAH. Choroba dziedziczy się autosomalnie recesywnie. Wyróżnia się jej kilka postaci klinicznych: klasyczną z utratą soli, klasyczną bez utraty soli, nieklasyczną i bez klinicznych objawów hipokortyzolemii. Podstawową cechą wszystkich jej form jest niezdolność lub zmniejszona zdolność kory nadnerczy do wydzielania kortyzolu z klinicznymi następstwami niedoczynności nadnerczy i niehamowanego wydzielania ACTH przez przysadkę mózgową.

• choroba Cushinga (ang. Cushing’s disease)
  

Klinicznie charakteryzuje się zaczerwienieniem i zaokrągleniem twarzy, czerwonymi rozstępami skóry, otłuszczeniem karku i tułowia, zanikami mięśni kończyn, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą i osteoporozą. Powoduje zwiększone wydzielanie ACTH, które prowadzi do hiperandrogenizmu objawiającego się w postaci wzmożonego łojotoku, zmian trądzikowych i hirsutyzmu. Objawy te, występujące łącznie z zespołem metabolicznym, mogą przypominać zespół policystycznych jajników.

Podwyższony poziom androstendionu może być też objawem osteoporozy, choroby nowotworowej jajnika i maskulinizacji.

Jak obniżyć androstendion?

Leczenie podwyższonego androstendionu polega na terapii choroby podstawowej, która odpowiada za nieprawidłowe wartości hormonu. Przykładowo:

• wrodzony przerost kory nadnerczy leczy się poprzez podawanie glikokortykosteroidów i mineralokortykoidów w razie niedoboru aldosteronu; w razie wirylizacji u kobiet stosuje się leki antyandrogenne; przeprowadza się zabiegi chirurgiczne, których celem jest odtworzenie kobiecych narządów płciowych u noworodków żeńskich;
  
• zespół policystycznych jajników obejmuje postępowanie farmakologiczne w przypadku niepłodności oparte na terapii cytrynianem clomifenu i metforminu; nadmierne owłosienie, łojotok i trądzik leczy się tabletkami antykoncepcyjnymi zawierającymi cyproteron; zmniejszenie insulinooporności przyniosą leki hipoglikemizujące, jak metforminy, rosiglitazon, raz myo-inozytol; w regulacji cyklu miesiączkowego pomoże suplementacja inozytolu i DCI; w przypadku braku efektów po farmakologicznym leczeniu niepłodności należy rozważyć leczenie operacyjne;
  
• w chorobie Cushinga zastosowanie mają: leczenie chirurgiczne, radioterapia, obustronna adrenalektomia i farmakologia.
  

Bibliografia:

1. Kemona H., Mantur M., Diagnostyka laboratoryjna, Wrocław, Urban & Partner, 2010.

2. Hyla-Klekot L., Kokot F., Kokot S., Badania laboratoryjne - zakres norm i interpretacja, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011.

3. Burch W.M., Endokrynologia, Wrocław, Urban & Partner, 1996.

4. Lewiński A., Zygmunt A., Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej, Lublin, Czelej, 2011.

5. Lin-Su K., Nimkarn S., New M.I., Diagnostyka i terapia wrodzonego przerostu nadnerczy, W: Altchek A., Deligdisch L. (red.), Pediatric, Adolescent & Young Adult Gynecology, Chicester, Blackwell Publishing, 2009, s. 29–40.

6. Ginalska-Malinowska M., Wrodzony przerost nadnerczy u dzieci i młodzieży – diagnostyka i leczenie, „Pediatria po Dyplomie”, 2012, 16(5), s. 18–25.

7. BARG e., TOKARSKA m., WIKIERA b., KOSOWSKA b., Postępy w diagnostyce wrodzonego przerostu kory nadnerczy, „Advances in Clinical and Experimental Medicine”, 2003, 12(4), s. 507–515.

8. Jakiel G., Robak-Chołubek D., Tkaczuk-Włach J., Zespół policystycznych jajników, „Przegląd Menopauzalny”, 2006, 4, s. 265–269.

9. Juszczak A., Grossman A., Postępowanie w chorobie Cushinga — od testu diagnostycznego do leczenia, „Endokrynologia Polska”, 2013, 64(2), s. 166–174.

10. Zgliczyński W., Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu choroby Cushinga, „Postępy Nauk Medycznych”, 2008, 2, s. 69–74.