Tiomersal, bo tak nazywa się związek rtęci znajdujący się w niektórych szczepionkach, to jej etylowa postać, która pełni funkcję substancji konserwującej. Badania wykazały, że nie ma właściwości pozwalających na kumulowanie się w organizmie, a co za tym idzie – jest bezpieczny.

Tiomersal – postać rtęci zawartej w szczepionkach

Szczepionki to preparaty, które oprócz substancji wyzwalających reakcję odpornościową organizmu zawierają również inne dodatki. By zwiększyć profil bezpieczeństwa, zapewnić stabilność oraz uchronić szczepionki przed zanieczyszczeniami, w ich składzie można znaleźć związki rtęci, aluminium, cukry, a także aminokwasy.

Postacią, w której występuje rtęć w szczepionkach, jest organiczny związek o nazwie „tiomersal”. Pełni funkcje konserwujące, dodawany jest do niektórych preparatów ze względu na właściwości odkażające oraz przeciwgrzybicze. Chroni je i redukuje możliwość zanieczyszczenia. Pod względem chemicznym jest to postać etylowa rtęci. Dzięki aktywności przeciwbakteryjnej tiomersal wykorzystywany jest w produkcji szczepionek oraz innych preparatów przeznaczonych do wstrzykiwań aż od lat 30. XX wieku.

Rtęć stanowi 49,55% całej masy tiomersalu. Całkowite stężenie związków rtęci w szczepionkach jest niskie i wynosi od 0,005 do 0,01%, co jest jednak wystarczającą ilością dla uzyskania oczekiwanego działania.

Które szczepionki zawierają rtęć?

Ze względu na kontrowersje na temat szkodliwości tiomersalu w 1999 roku Amerykańska Akademia Pediatrii i Public Health Service zaleciły usunięcie substancji zawierających rtęć ze wszystkich szczepionek oraz badania nad jej działaniem. Chociaż nigdy nie potwierdzono negatywnych skutków stosowania tego konserwantu i powstało wiele prac naukowych dotyczących bezpieczeństwa związków etylortęci, a w 2004 roku Europejska Agencja Produktów Leczniczych wydała oświadczenie negujące negatywny wpływ, to obawy nadal pozostały.

W Polsce związki rtęci można spotkać w szczepionkach skojarzonych. Jedyne preparaty zawierające tiomersal stosowane u dzieci to szczepionki pełnokomórkowe przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (szczepionka DTP). Podawane są według kalendarza szczepień w 4 dawkach: w 2, 3–4, 5–6, 16–18 miesiącu życia, a następnie w dawce przypominającej z bezkomórkowym komponentem krztuśca w 6. roku życia.

Tiomersal może występować w ilościach śladowych jako pozostałość procesu wytwarzania, między innymi w szczepionkach stosowanych u młodzieży, takich jak clodivac i tetana. Nie jest używany do produkcji szczepionek żywych, gdyż wpływa negatywnie na ich działanie.

Polecamy: Jak przedstawia się kalendarz szczepień dzieci? Które są obowiązkowe, a które zalecane?

Zobacz film i poznaj listę szczepień obowiązkowych:

Bezpieczeństwo szczepionek z rtęcią

Rtęć zawarta w szczepionkach pod postacią tiomersalu nie ma możliwości kumulowania się w organizmie. Nie powstały żadne wiarygodne dowody naukowe mówiące, że związek ten, gdy występuje w preparatach w dopuszczalnych stężeniach, doprowadza do uszkodzenia organizmu. Jedyne potwierdzone odczyny to reakcje alergiczne, np. zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia preparatu, które mają łagodny charakter i przemijają w ciągu kilku dni.

Wydaje się, że szczepionki bez rtęci dla niemowląt oraz starszych dzieci są tak samo bezpieczne, jak te zawierające tiomersal. Badania prowadzone nad preparatami wykazały, iż organizm najmłodszych dzieci eliminuje związki tego metalu w ciągu 4–6 dni. Ze względu na przerwy między poszczególnymi dawkami i szybkie usuwanie tiomersalu z organizmu nie dochodzi do kumulacji rtęci w organizmie.

Niektórzy próbują doszukiwać się związku autyzmu z zawartością rtęci w szczepionkach, sugerując jej wpływ na rozwój choroby. Należy zauważyć jednak, że preparatów zawierających tiomersal z roku na rok jest coraz mniej, natomiast osób chorujących na całościowe zaburzenia rozwoju zauważa się coraz więcej. Dodatkowo przeprowadzono wiele badań naukowych na bardzo licznych populacjach, które nie wykazały związku autyzmu ze szczepieniami mającymi w swoim składzie związki rtęci.

Podsumowując – nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania szczepionek zawierających związki rtęci zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, a także kobiet w ciąży oraz karmiących. Szczepionki bez rtęci i aluminium mają taki sam profil bezpieczeństwa jak te, które owe konserwanty zawierają. Należy pamiętać, że ryzyko związane z nieszczepieniem dziecka jest znacząco wyższe i potwierdzone naukowo, w przeciwieństwie do potencjalnych, nieudowodnionych nigdy zagrożeń wynikających z zastosowania preparatów z tiomersalem.

Bibliografia:

1. Gołoś A., Lutyńska A. Tiomersal w szczepionkach – aktualny stan wiedzy. „Przegląd Epidemiologiczny” 69/2015, s. 157–161.