Kiedy w organizmie pojawia się paciorkowiec, objawy nie zawsze występują od razu. Zwykle jednak o zakażeniu świadczy ostry ból gardła.

Co to jest paciorkowiec? Bakteria paciorkowca – rodzaje

Paciorkowce, czyli streptokoki (łac. Streptococcus), to bakterie Gram-dodatnie – barwiące się na fioletowo w wyniku przebadania ich metodą Gramma. Swoją nazwę zawdzięczają obrazowi, jaki dają oglądane pod mikroskopem – układają się jedna za drugą, jak „paciorki”. Mają grube ściany komórkowe oraz podobne właściwości antygenowe jak przeciwciała znajdujące się w organizmie człowieka, dlatego uaktywnienie się tych bakterii może nie spowodować odpowiedzi układu odpornościowego i doprowadzić do powstania choroby. Paciorkowce dzieli się na wiele rodzajów. Wśród tych, które bywają groźne dla ludzi, są m.in.:

• paciorkowce grupy A (np. Streptococcus pyogenes – paciorkowiec ropny),
  
• paciorkowce grupy B (np. Streptococcus agalactiae – paciorkowiec bezmleczności, paciorkowiec GBS),
  
• paciorkowce grupy D (np. Enterococcus faecalis – paciorkowiec kałowy),
  

a także niezakwalifikowane do żadnej z grup:

• Streptococcus pneumoniae, czyli dwoinki zapalenia płuc (pneumokoki),
  
• Streptococcus viridans, czyli paciorkowce zieleniejące.
  

Paciorkowiec – skąd się bierze? Jak można zarazić się paciorkowcem?

Istnieje wiele gatunków paciorkowca, które są nieszkodliwe – znajdują się w organizmie człowieka, wchodzą w skład flory bakteryjnej nabłonka jamy ustnej, dróg oddechowych, jelit, skóry. Paciorkowce chorobotwórcze również mogą występować w nabłonku bez ujawniania się (tzw. bezobjawowe nosicielstwo). Nie są znane dokładne przyczyny ich uaktywnienia się, czyli rozpoczęcia produkcji szkodliwych dla tkanek toksyn (np. hemolizyny). Można jedynie wskazać niektóre czynniki zwiększające ryzyko zainfekowania bakteriami. Przenoszą się one przede wszystkim drogą kropelkową, więc na infekcje paciorkowcowe najbardziej narażeni są ci, którzy mieli kontakt z osobą chorą. Poza tym dostaniu się bakterii do organizmu sprzyja niehigieniczny tryb życia, zwłaszcza niemycie rąk i owoców przed jedzeniem. Co więcej, rozwojowi paciorkowca sprzyja jedzenie dużej ilości produktów mlecznych, szczególnie jeśli są nie najlepszej jakości (np. długo stały w lodówce po otwarciu opakowania). Zdarza się też, że do infekcji prowadzi przerwanie tkanki skórnej i styczność żywego nabłonka z zanieczyszczonymi powierzchniami. Paciorkowcem nie można się natomiast zarazić drogą płciową.

Zakażenie paciorkowcem – jak je rozpoznać?

Bakteria paciorkowca odpowiada za 5–10% stanów zapalnych gardła i migdałków. Częściej niż u dorosłych występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. O zakażeniu paciorkowcem beta-hemolizującym grupy A, czyli paciorkowcem ropotwórczym, świadczy wystąpienie ostrych objawów infekcji gardła: silnego bólu, białego nalotu na migdałkach i języku, gorączkowania. Mogą też pojawić się objawy skórne w postaci bolesnych ropnych krost. Badanie na obecność paciorkowca polega na pobraniu wymazu z nabłonka zasiedlonego przez bakterie za pomocą narzędzia przypominającego patyczek kosmetyczny, a następnie – przeniesieniu próbki na pasek testowy. Próbkę do badania pozyskuje się najczęściej z jamy ustnej, ale paciorkowce mogą zająć także jamę nosową, drogi rodne, przewód pokarmowy, drogi moczowe, stawy i płuca. Test na paciorkowca przy podejrzeniu zakażenia tą bakterią trzeba wykonać jak najszybciej, bo rozprzestrzeniająca się infekcja może mieć poważne następstwa w postaci: ostrego zapalenia płuc i kłębuszków nerkowych, zapalenia opono mózgowo-rdzeniowych, zapalenia wsierdzia, ostrej gorączki reumatycznej, ropni okołomigdałkowych, sepsy, płonicy.

Paciorkowcowe zapalenie gardła i angina paciorkowcowa – jak przebiega leczenie?

Leczenie paciorkowca w gardle wiąże się z koniecznością podjęcia około dziesięciodniowej antybiotykoterapii, która skraca czas trwania objawów choroby, zmniejsza ryzyko powikłań, zapobiega zarażaniu innych osób i usuwa z organizmu bakterie chorobotwórcze. Tylko dzięki niej można ustrzec się przed nawrotami stanów zapalnych gardła i rozwojem innych, groźniejszych chorób paciorkowcowych. Antybiotykiem pierwszego rzutu jest zazwyczaj fenoksymetylopenicylina, a w przypadku nadwrażliwości na penicylinę – antybiotyki z grupy makrolitów, cefadroksyl lub cefaleksyna.

Paciorkowiec w ciąży i u noworodka – czy jest niebezpieczny?

Gdy paciorkowcem zarazi się kobieta ciężarna, może on przenieść się na płód przez łożysko lub w czasie porodu, utrudnić albo przyspieszyć akcję porodową (doprowadzić do pęknięcia błon płodowych), wywołać rozmaite powikłania, jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka i poporodowe zapalenie jamy macicy u matki. Obecność paciorkowca w pochwie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem, ale nie jest równoznaczna z zakażeniem niemowlęcia. Jednak nawet jeśli bakteria dostanie się do jego organizmu, nie musi wywołać żadnej infekcji. W Europie z 6,6–16% kobiet w ciąży zakażonych paciorkowcem grupy B mniej niż 1% rodzi dziecko będące nosicielem bakterii. Badanie na paciorkowca w ciąży, czyli posiew z pochwy w ostatnim trymestrze, nie jest obowiązkowe, ale warto je wykonać, by odpowiednio wcześnie można było wdrożyć antybiotykową profilaktykę okołoporodową.

Bibliografia:

M. Bulanda, Zakażenia okołoporodowe o etiologii paciorkowcowej, „Zakażenia” 4/2009

M. Dziekiewicz, A. Radzikowski, Angina paciorkowcowa – zasady diagnostyki i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 12/2016

A.M. Romicka, Zakażenia paciorkowcowe i antystreptolizyna O, „Przegląd Lekarski” 66/2009