Ćwiczenia synergistyczne swoją efektywność zawdzięczają zjawisku synergizmu względnego i bezwzględnego odpowiednich grup mięśniowych, tzw. mięśni synergistycznych, odpowiadających za ruch w danym stawie i napięcie włókien w unieruchomionym odcinku ciała. Żeby ćwiczenia synergistyczne były w pełni skuteczne, muszą być prowadzone według ściśle określonej metodyki ich wykonywania.
Ćwiczenia synergistyczne
Ćwiczenia synergistyczne to rodzaj ćwiczeń ruchowych stosowanych w kinezyterapii indywidualnej w celu wywołania napięcia mięśni, w których bezpośrednie oddziaływanie ruchem jest aktualnie niemożliwe z powodu np. unieruchomienia w ortezie.
Ćwiczenia synergistyczne obejmują swoim działaniem mięśnie synergistyczne, czyli grupę mięśniową wspólnie zaangażowaną do wykonania tego samego rodzaju ruchu, przy czym mięśnie tego typu mogą różnić się między sobą pod względem czynności czy budowy, gdzie jeden z nich będzie np. zginaczem, a inny prostownikiem. Na przykład mięśnie synergistyczne niezbędne do prostowania ramienia to m.in. mięsień dwugłowy ramienia i naramienny, co oznacza, że w ruchu mięśni synergistycznych biorą udział co najmniej dwie antagonistyczne, czyli przeciwne względem siebie grupy mięśniowe, w których jedna z nich dominuje.
Rodzaje ćwiczeń synergistycznych
Ćwiczenia synergistyczne wykorzystują zjawisko promieniowania ruchowego w celu aktywizacji chorego odcinka cała poprzez pracę innymi, silniejszymi grupami mięśniowymi, które na drodze skrzyżowania odruchu fizjologicznego prowadzą do częściowego przerzutu wytwarzanego napięcia. W grupie ćwiczeń synergistycznych wyróżnia się:
- Ćwiczenia kontralateralne, tzw. przeciwstronne, w których do pobudzenia mięśnia wykonuje się pracę przeciwną kończyn, polegającą na wykorzystaniu efektu przeniesienia na symetryczne grupy mięśniowe drugiej kończyny. Ćwiczenia synergistyczne tego typu wykorzystuje się w przypadku częściowego lub całkowitego unieruchomienia danej okolicy ciała.
- Ćwiczenia ipsilateralne, tzw. tożstronne, czyli ćwiczenia ruchowe wolnymi od unieruchomienia odcinkami kończyny, w których efekt przeniesienia odbywa się na sąsiednie grupy mięśniowe tej samej kończyny.
Polecamy: Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt i dzieci starszych. Jak rozpoznać objawy?
Jak działa układ mięśniowy? Dowiesz się z filmu:
Na czym polega zjawisko synergizmu?
Synergizmy mięśniowe to połączenie czynnościowe grup mięśniowych współpracujących w wykonywaniu danego ruchu, polegające na zmieniającym się stosunku napięcia agonistów i antagonistów, uwarunkowane m.in. wiekiem, sprawnością psychofizyczną czy towarzyszącymi chorobami pacjenta. Wyróżnia się dwa rodzaje synergizmów:
- bezwzględny, czyli wrodzone i utrwalone w procesie rozwoju reakcje neuromięśniowe występujące u każdego człowieka od momentu narodzin,
- względne, czyli nabyte osobniczo różne napięcia i reakcje neuromięśniowe, które mogą zostać wywołane u różnych osób poprzez inny ruch, np. mięśnie jednego pacjenta lepiej zareagują na aktywizację danej grupy mięśniowej konkretnym sposobem, a u innego ten sam efekt uzyska się mobilizacją innego zespołu.
Polecamy: Masaż kontralateralny – wskazania i przeciwwskazania
Ćwiczenia synergistyczne – przykłady
Przykłady ćwiczeń synergistycznych:
- bezwzględnych:
w obrębie ramienia: wyprost nadgarstka z oporem po stronie grzbietowej dłoni w pronacji kończyny górnej – wywołuje napięcie mięśnia trójgłowego ramienia,
w obrębie uda – wyprost stopy z oporem od strony grzbietowej śródstopia przy pozycji neutralnej nogi – wywołuje napięcia mięśnia czworogłowego uda.
- względnych na mięsień czworogłowy uda to np. odwodzenia i przywodzenie w stawie biodrowym oraz wyprost i zgięcie w stawie skokowo-goleniowym,
- kontralateralnych na wzmocnienie mięśnia dwugłowego ramienia prawego, to np. ćwiczenia siłowe lewego bicepsa, czyli stawu barkowego i łokciowego,
- ipsilateralnych na wzmocnienie mięśnia dwugłowego ramienia prawego, to np. zaciskanie pięści przy nawróconej i wyprostowanej kończynie górnej prawej.
Ćwiczenia synergistyczne powinny być prowadzone z submaksymalnym oporem i możliwie dużą liczbą powtórzeń, w pełnym zakresie ruchu, we wszystkich kierunkach i do maksymalnego zmęczenia.
Polecamy: Jak wygląda układ mięśniowy? Anatomia, funkcje i urazy układu mięśniowego
Ćwiczenia synergistyczne – wskazania, efekty
Ćwiczenia synergistyczne pozwalają na:
- utrzymanie zdolności wytwarzania napięcia mięśniowego wykluczonego obszaru ciała ze względu na somatyczne przeciwwskazania do ruchu,
- opóźnianie prostych zaników mięśniowych z bezczynności neuromięśniowej,
- pobudzanie zespołów mięśniowych po zabiegach i uszkodzeniach ich włókien,
- kształtowanie nowych wzorców ruchowych mięśnia po przeszczepie, tzw. transedukacja,
- przyspieszenie procesów zrostu kostnego i miejscowego krążenia, wsparcie regeneracji układu nerwowo-mięśniowego i powłok skórnych poprzez zapewnienie stałego poziomu dotlenienia i odżywienia unieruchomionych tkanek.
Bibliografia:
- Zębaty A. Kinezyterapia, tom II, Wydawnictwo Kasper, Kraków 2003.