Przerzuty nowotworowe mogą rozprzestrzeniać się bezpośrednio do jam ciała, drogą naczyń chłonnych oraz krwionośnych. To, w jakim miejscu i czy w ogóle dojdzie do powstania ogniska wtórnego, zależy od charakterystyki zmiany pierwotnej, agresywności oraz układu ją drenującego.

Czym jest metastaza (przerzut nowotworowy)?

Określenie „przerzut” dotyczy rozwoju wtórnych ognisk nowotworowych w organizmie na obszarze, który nie przylega bezpośrednio do guza pierwotnego. Zdolność do przerzutowania mają głównie nowotwory złośliwe. W większości przypadków im mniejsze zróżnicowanie tkankowe ma nowotwór (na przykład rak anaplastyczny), tym większe jest prawdopodobieństwo przerzutowania. Nie ma natomiast reguły, jeżeli chodzi o wielkość zmiany pierwotnej – małe mogą łatwiej rozsiewać komórki nowotworowe niż duże.

Statystyka jest nieubłagana – u około ⅓ pacjentów, u których zdiagnozowano nowotwór, stwierdza się objawy spowodowane obecnością przerzutów. Dodatkowo u ⅕ chorych z przerzutami ogniska metastatyczne są utajone. Nie powodują dolegliwości, wykrywane są w badaniach obrazowych.

Jak powstaje metastaza?

Mechanizm powstawania przerzutów obejmuje trzy główne drogi: rozsiew komórek nowotworowych w obrębie jam ciała, rozsiew przez układ limfatyczny i rozsiew drogą krwi. Pierwsza dotyczy m.in. raka jajnika, którego ogniska często odnajduje się w jamie otrzewnej. Rozsiew przez układ limfatyczny jest typowy dla raków, natomiast hematogenny dla mięsaków. Oba systemy łączą się jednak ze sobą, gdyż zaopatrują w składniki odżywcze różne obszary ciała. To sprawia, że komórki wszystkich nowotworów mogą wędrować tymi drogami.

Na wczesnym etapie guzy wtórne powstające w wyniku wędrowania drogą limfatyczną można odnaleźć dzięki charakterystycznej strukturze tego układu. Pierwszy regionalny węzeł chłonny, do którego dochodzi limfa z guza pierwotnego, nazywa się węzłem wartowniczym. Można go wykryć dzięki wstrzyknięciu znacznika w pobliże zmiany, a jego biopsja okazuje się pomocna w określaniu zasięgu nowotworu i planowaniu leczenia.

Lokalizacja przerzutów nowotworowych

Przerzuty mogą lokalizować się w niemal wszystkich narządach oraz układach ludzkiego organizmu. W większości przypadków, zanim zostaną odnalezione w odległych obszarach ciała, rozwijają się w węzłach chłonnych.

Komórki nowotworowe wędrujące drogą krwi najczęściej powodują ogniska metastatyczne w wątrobie i płucach. Spowodowane jest to spływem żyłą wrotną oraz przepływem z jam ciała, które są skomunikowane z żyłami drenującymi zmianę pierwotną.

Badania wskazują, że rozmieszczenie przerzutów nie zawsze wynika z naturalnej drogi odprowadzania krwi i limfy oraz lokalizacji guza pierwotnego. Za przykład można podać raka gruczołu krokowego, który rozsiewa się przede wszystkim do układu kostnego. Raki płuc mają z kolei tendencję do zajmowania nadnerczy oraz mózgu. Ciekawym spostrzeżeniem jest, że przerzuty nowotworowe rzadko rozwijają się w mięśniach szkieletowych.

Wykrywanie przerzutów nowotworowych

W przypadku zdiagnozowania zmiany pierwotnej podejmuje się próby odnalezienia przerzutów lub wykluczenia ich występowania. W tym celu wykorzystuje się głównie badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK), rezonans magnetyczny (MRI) lub pozytonowa tomografia emisyjna (PET). By potwierdzić obecność nieprawidłowych komórek w podejrzanej zmianie, wykonuje się niekiedy biopsję lub wycina się węzeł chłonny, a materiał poddaje badaniu histologicznemu pod mikroskopem.

W zaawansowanych przypadkach ogniska metastatyczne dają objawy, które zależą od lokalizacji komórek nowotworowych. Przerzuty w mózgu mogą predysponować do bólu głowy, chlustających, porannych wymiotów. Pierwszym sygnałem ich obecności w kościach bywa złamanie patologiczne. Zmiany w otrzewnej doprowadzają natomiast do powstania wodobrzusza. Przerzutowe węzły chłonne charakteryzują się zwiększaniem rozmiarów, twardą strukturą i nieprzesuwalnością względem podłoża.

Rokowania w przerzutach nowotworowych

Na rokowanie w onkologii składa się wiele czynników, obejmujących stopień zaawansowania, typ histologiczny zmiany, stan ogólny chorego oraz możliwości terapeutyczne. Zaawansowanie danego nowotworu określa się na podstawie ogólnoświatowej klasyfikacji TNM, w której T oznacza zaawansowanie guza pierwotnego, N – obecność przerzutów w węzłach chłonnych, natomiast M – obecność metastaz odległych. To, na jej podstawie kwalifikuje się pacjenta do leczenia, określa rokowanie w chorobie.

W zależności od nowotworu obecność przerzutów może dyskwalifikować lub zmieniać opcje lecznicze albo nie wpływać na długość przeżycia. Każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie, nie da się jednoznacznie określić rokowania przy obecności przerzutów bez znajomości charakterystyki danego nowotworu.

Zobacz wideo: Nowotwór - jak powstaje? Czy izraelscy naukowcy opracowali lek na raka?

A: lek. Ewelina Stefanowicz

Bibliografia:

1. Kumar V. Robbins. Patologia. Urban & Partner. Wrocław 2014.

2. Topcul M. The Biology Of Cancer Metastasis [w:] Cancer: Disease of the age. 2015.

3. Jassem J. Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Via Medica, Gdańsk 2019.