Fosfolipidy to związki zbudowane ze szkieletu alkoholowego, który wzbogacony jest o kwas fosforowy i kwasy tłuszczowe. Są powszechnie wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym ze względu na działanie nawilżające i natłuszczające skórę oraz zmiękczanie naskórka. Są naturalnymi emulgatorami. Tworzą na powierzchni skóry ochronny film oraz zwiększają jej elastyczność i jędrność. Wspomagająco wykorzystywane są w leczeniu zaburzeń wątroby, dróg żółciowych i kamicy żółciowej.

Co to są fosfolipidy?

Fosfolipidy to organiczne związki chemiczne, które złożone są z kwasów tłuszczowych, szkieletu alkoholowego, kwasu fosforowego (wzór sumaryczny H3PO4), grupy funkcyjnej nadającej im charakterystycznych właściwości. Pod względem rodzaju alkoholu wyróżnia się dwie grupy fosfolipidów. Mianowicie glicerofosfolipidy, czyli pochodne gliceryny, oraz sfingofosfolipidy, czyli pochodne sfingozyny. Fosfolipidy zaliczane są do lipidów będących rodzajem tłuszczów. Alternatywnie nazywane są fosfatydami lub fosfotłuszczowcami.

Fosfolipidy – przykłady

Najbardziej znane są fosfolipidy z nasion soi, a wśród nich fosfatydylocholina, w której skład wchodzi cholina. Ze wszystkich fosfolipidów budujących błonę komórkowa stanowi ona aż 40%. Ponadto jest ważnym elementem budulcowym mózgu i tkanki nerwowej oraz chroni osłonkę mielinową, czyli osłonę włókien nerwowych. Inne przykłady fosfolipidów to: sfingomielina, kefalina (fosfatydyloetanoloamina), fosfatydyloinozytol, fosfatydyloseryna, kardiolipina (difosfatydyloglicerol).

Gdzie występują fosfolipidy?

Fosfolipidy mogą być dostarczane organizmowi wraz z pożywieniem lub produkowane endogennie – syntetyzowane. Naturalnie występujące fosfolipidy są pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Źródłem fosfolipidów spożywczych są m.in.: żółtka jaj, orzeszki ziemne, soja, kiełki pszenicy, orzechy włoskie. Zawierają je też ryby, owoce morza, płatki owsiane, wątróbka wołowa, szparagi.

Fosfolipidy dostarczyć można organizmowi w postaci suplementów diety i leków. Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających fosfolipidy, a jednym z nich jest „Apteo Esse Fosfolipidy”. Za opakowanie 50 kapsułek zapłaci się około 11 zł. Zaleca się jednak nie zażywać takich środków na własną rękę, a skonsultować to z lekarzem. W preparatach fosfolipidowych wykorzystywana jest przeważnie frakcja fosfatydylocholiny, która zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas linolowy, oleinowy, linolenowy. Fosfolipidy są także stosowane w produkcji preparatów kosmetycznych.

Jak bezpiecznie przyjmować leki? dowiecie się z filmu: 

Fosfolipidy w budowie błony komórkowej

Fosfolipidy stanowią istotny element budulcowy błon komórkowych. Cechą charakterystyczną tych związków jest dwubiegunowość. Oznacza to, że jeden z końców fosfolipidów ma charakter hydrofobowy (skłonność do odpychania od siebie cząsteczek wody), zaś drugi – hydrofilowy (tzw. wodolubność, skłonność do łączenia się z wodą). Błony komórkowe budują dwie warstwy fosfolipidów, gdzie końce hydrofobowe stykają się ze sobą w środku, zaś końce hydrofilowe znajdują się na zewnątrz błony. Działają stabilizująco, ochronnie, regeneracyjnie na błony komórkowe.

Fosfolipidy – funkcje i działanie

Fosfolipidy doskonale sprawdzają się jako emulgatory, czyli umożliwiają powstanie emulsji i zapewniają jej trwałość. Są podstawowym budulcem liposomów, zwanych też pęcherzykami fosfolipidowymi. Pełnią funkcję transportową, ponieważ stanowią nośnik substancji czynnych w głąb naskórka. Fosfolipidy odpowiadają za równowagę wodno-tłuszczową. Zapewniają właściwy poziom nawilżenia skóry. Regulują pracę gruczołów łojowych. Dodatkowo łagodzą podrażnienia skórne i przyspieszają regenerację skóry. Mają zdolność skutecznego zmiękczania naskórka. Uzupełniają ubytki skórne, wbudowując się w spoiwo międzykomórkowe. Tworzą na powierzchni skóry film chroniący przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Zwiększają elastyczność i jędrność skóry.

Fosfolipidy a praca wątroby i woreczka żółciowego

Preparaty z fosfolipidami wskazane są do stosowania w przypadku schorzeń wątroby, takich jak marskość, stłuszczenie, zapalenie. Zapewniają stabilizację błon komórek wątrobowych. Konieczne są do namnażania i różnicowania hepatocytów. Hamują proces włóknienia w wątrobie. Zmniejszają wrażliwość hepatocytów na szkodliwe działanie układu odpornościowego. Dość często w środkach wspierających regenerację wątroby występują fosfolipidy sojowe. W związku z tym osoby zmagające się z alergią na soję powinny dokładnie czytać skład preparatów fosfolipidowych.

Fosfolipidy wspomagają pracę pęcherzyka żółciowego. Wpływają korzystnie na poziom cholesterolu, zwiększają jego rozpuszczalność w przewodach żółciowych, w konsekwencji czego zapobiegają tworzeniu się złogów cholesterolowych i przyspieszają jego eliminację z organizmu. Z kolei normalizacja stężenia cholesterolu działa przeciwmiażdżycowo. Ponadto fosfolipidy zmniejszają poziom lipoprotein we krwi. Regulują przebieg procesów metabolicznych. Biorą udział w trawieniu tłuszczów. Wspomagają wchłanianie witamin A, D, E, K.

Fosfolipidy a układ krążenia

Fosfolipidy wykazują korzystne działanie na układ krwionośny. Zmniejszają lepkość płytek krwi, przez co usprawniają jej przepływ w naczyniach krwionośnych. Dodatkowo zwiększają elastyczność czerwonych krwinek i zmniejszają adhezję (przyklejanie, łączenie) płytek do ścian naczynia oraz obniżają ciśnienie krwi. Dlatego też zaleca się podawać je w przypadku choroby niedokrwiennej serca, zawału czy arteriosklerozy, czyli miażdżycy.

Bibliografia:

1. Dylewska-Grzelakowska J., Kosmetyka stosowana, Warszawa, WSiP, 2009.

2. Kozłowska-Wojciechowska M., Niezbędne fosfolipidy, „Terapia”, 2014, 22(6), s. 12-15.

3. Parchem K., Bartoszek A., Fosfolipidy oraz produkty ich hydrolizy jako żywieniowe czynniki prewencyjne w chorobach cywilizacyjnych,” Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2016, 70, s. 1343-1361.