Dla osób, które przez większość życia doświadczają szantażu emocjonalnego, może być on trudny do zauważenia. Nie znaczy to jednak, że taka sytuacja ich nie dotyka. Jest to forma przemocy, która wpływa na codzienne samopoczucie i samoocenę. Może też doprowadzić do rezygnowania z własnych celów i wartości w zamian za spokój.

Czy to już szantaż emocjonalny?

Pojęcie szantażu emocjonalnego w pewnym momencie stało się bardzo popularne, przez co bywa nadużywane. Każdy człowiek doświadcza na co dzień wielu różnych emocji i w oparciu o nie podejmuje decyzje, wypowiada pewne stwierdzenia lub o coś prosi bliskie osoby. Jest to zupełnie naturalny, zdrowy i pożądany stan. Mówiąc o szantażu emocjonalnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że nie jest nim wyrażanie własnych emocji i stawianie granic czy proszenie o coś ze względu na nie.

Istotą szantażu emocjonalnego jest wywołanie negatywnych emocji w sytuacji, gdy ktoś nie chce postąpić zgodnie z wolą tego, który go stosuje. Przytłoczenie bliskiej osoby silnymi i nieprzyjemnymi emocjami sprawia, że szantażyści bardzo często stawiają na swoim.

Jak rozpoznać szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny można poznać po regularnie powtarzających się reakcjach, takich jak:

• Silny gniew. Pojawia się często w sytuacji najmniejszego oporu ze strony drugiej osoby, ale nie zawsze musi przejawiać się krzykiem czy obelgami. Czasami wystarczy zauważalne, uporczywe milczenie. Wprowadza on drugą osobę w dyskomfort i ma na celu jej zastraszenie.
  
• Smutek. Dawanie do zrozumienia, że będzie się bardzo nieszczęśliwym, jeżeli druga osoba na coś się zdecyduje, także jest skuteczną metodą stawiania na swoim. W tym celu wysyłane są bezpośrednie komunikaty werbalne lub smutek pokazywany jest przez zachowanie. Wywołuje to silne poczucie winy u drugiej osoby.
  
• Złe samopoczucie fizyczne. Nagłe pogorszenie stanu zdrowia i psychosomatyzacje sprzyjają wytworzeniu poczucia winy w bliskiej osobie i zmuszają do poświęcenia czasu osobie, z którą weszło się w konflikt. Jest to forma szantażu często przejawiana nieświadomie, szczególnie przez osoby w jakimś stopniu niepełnosprawne.
  
• Obietnice. Czasami sposobem na odwiedzenie bliskiej osoby od jej zamiarów jest stawianie obietnic. Choć często zostają one spełnione, to nie zawsze jest to wystarczająca cena za rezygnację z własnych poglądów czy celów.

Szantaż emocjonalny stosowany przez rodziców

Szantaż emocjonalny bywa stosowany przez rodziców jako metoda wychowawcza. Często nie zdają sobie oni sprawy z tego, że takie zachowania wpływają destrukcyjnie na dziecko. Może to mieć bardzo negatywne efekty w postaci zaburzeń postrzegania samego siebie, zaburzeń psychicznych lub przenoszenia takich wzorców na bliskie relacje w dorosłości.

Bywa też, że rodzice zaczynają stosować szantaż emocjonalny, gdy tracą kontrolę nad własnym dzieckiem – na przykład gdy opuści ono już dom. Nie mogąc pogodzić się z jego samodzielnością, starają się wpływać na jego plany życiowe lub częstotliwość odwiedzin poprzez takie techniki.

Szantaż emocjonalny w związku

Szantaż emocjonalny w związku może pojawić się z różnych przyczyn. Pierwszą z nich jest wychowanie w rodzinie, w której takie zachowania były powszechne i przeniesienie ich jako jedynej znanej metody rozwiązywania trudnych sytuacji. Takim osobom często brakuje podstawowych umiejętności zdrowej komunikacji i potrzebują nauczyć się jasno wyrażać swoje potrzeby.

Choć osoba stosująca szantaż emocjonalny jest agresorem, to bardzo często jej zachowanie podszyte jest silnym lękiem. Brak pewności siebie, silna zazdrość i niepewność, czy jest się kochanym, sprawiają, że często, nawet nieświadomie, ludzie sięgają po takie zachowania. Czasami pozornie sprzyja to osiągnięciu celów szantażysty i chwilowo poprawia jego samopoczucie, a nawet stan związku, jednak na dłuższą metę zawsze unieszczęśliwia obie osoby.

Szantaż emocjonalny – jak sobie z nim radzić?

Związki, w których kiedyś pojawił się szantaż emocjonalny, ciągle mogą dobrze funkcjonować. Istotne jest uświadomienie sobie problemu i poprawienie komunikacji, w czym często skutecznie pomaga terapia par. Jednak jeśli rozpozna się w swoim partnerze szantażystę emocjonalnego na początku związku, należy rozważyć rozstanie, ponieważ przepracowanie takie problemu często jest bardzo trudne.

W wielu przypadkach jednak nie jest możliwa zmiana osoby stosującej szantaż emocjonalny, szczególnie jeśli chodzi o starsze osoby. Wówczas warto:

• wprost wyrażać swoje potrzeby i je argumentować,
  
• nie wdawać się w kłótnie,
  
• nie deprecjonować stanu fizycznego osoby,
  
• stawiać wyraźne granice,
  
• mając świadomość patologicznego wzorca komunikacji drugiej osoby, nie brać do siebie jej uwag i starać się nie odczuwać lęku bądź poczucia winy,
  
• próbować rozmawiać o problemie,
  
• jeżeli taka relacja wpływa silnie destrukcyjnie, zerwać ją, a gdy nie jest to możliwe, skorzystać z pomocy psychologa,
  
• odbyć trening asertywności,
  
• nie poddawać się szantażowi,
  
• ustalać listę priorytetów w potrzebach i pragnieniach, a następnie z niej nie rezygnować.