Paranoja to choroba o niewyjaśnionej etiologii. Paranoik postrzegany jest w społeczeństwie jako osoba ciągle rozżalona, pełna goryczy, zimna i kalkulująca. Często występuje paranoja alkoholowa, nazywana inaczej alkoholowym obłędem zazdrości, i hipochondryczna, która wiąże się z przekonaniem o posiadaniu ciężkiej choroby. Leczenie ma charakter kompleksowy i obejmuje farmakoterapię, psychoedukację i psychoterapię.

Co to jest paranoja?

Paranoja to choroba psychiczna, której podłoże nie zostało do końca poznane. Źródeł zaburzenia upatruje się w rodzinnym występowaniu schizofrenii i negatywnym doświadczeniom z dzieciństwa, które mogą doprowadzić do wykształcenia się świadomości paranoidalnej. Zazwyczaj rozwija się u osób w średnim wieku, między 35 a 45 rokiem życia. Nazywana bywa uporczywymi zaburzeniami urojeniowymi. Chory ma pełny kontakt z rzeczywistością, lecz mimo to nie potrafi zapanować nad negatywnymi odczuciami i obawami.

Cechy związane z osobowością paranoiczną według Blaney to m.in.: nieufność, czujność, podejrzliwość, rywalizacyjność, cynizm, zazdrość, poczucie krzywdy, mściwość, nadwrażliwość na krytykę, ostrożność, dychotomiczne myślenie, zadufanie, przekonanie o wyższości i usprawiedliwienie samego siebie.

Zobacz film  sprawdź czym zajmuje się psychiatra: 

Jakie objawy daje paranoja?

Paranoja wywołuje objawy, takie jak:

• urojenia opierające się na błędnej interpretacji rzeczywistych spostrzeżeń, które tworzą zwartą, usystematyzowaną całość, a przez to wydają się możliwe do zaistnienia w rzeczywistym świecie; nie towarzyszą im zaburzenia struktury osobowości czy intelektu;
  
• nieuzasadnione lęki;
  
• tendencja do społecznej izolacji i wycofywania się z kontaktów międzyludzkich;
  
• nadmierna podejrzliwość, ciągłe zamartwianie się ukrytymi motywami;
  
• wrogie nastawienie do ludzi, chłód emocjonalny, powściągliwość, oschłość w relacjach międzyludzkich;
  
• postawa ksobna – przekonanie, że jest się przedmiotem szczególnego zainteresowania otoczenia;
  
• wrażliwość na krytykę i lekceważenie, niski próg frustracji;
  
• brak umiejętności wybaczania;
  
• nadpobudliwość, nerwowość, agresywność, rozdrażnienie;
  
• brak poczucia humoru;
  
• niezdolność do współpracy;
  
• mania wielkości – przecenianie własnego znaczenia, samouwielbienie.

Paranoja indukowana

Paranoja indukowana znana jest też pod nazwą paranoja udzielona czy obłęd udzielony. Jest to stan, kiedy osoba z najbliższego otoczenia chorego z czasem zaczyna bezkrytycznie postrzegać jego paranoje. Objawy obłędu udzielonego zazwyczaj ustępują po rozdzieleniu z chorym.

Paranoję indukowaną stwierdza się, gdy:

• co najmniej dwie osoby pozostające w bliskich relacjach wykazują takie samo urojenie i wspierają się w tym przeświadczeniu;
  
• występują dowody, że urojenie indukowano u biernych członków w konsekwencji kontaktu z członkiem aktywnym.
  

Paranoja prześladowcza

Paranoja prześladowcza to tzw. persecutoria. Typowe jest dla niej wyraźne ograniczenie realistycznej oceny rzeczywistości czy wręcz niezdolność do jej dokonania (własnej osoby, otoczenia, relacji międzyludzkich). Chory jest przekonany, że przeciwko niemu wrogo działały pewne osoby czy organizacje, które go śledzą, aby wykorzystać, skrzywdzić, oszukać. Określa ich działania jako spisek. Ich celem ma być skompromitowanie, zaszkodzenie, pozbawienie godności osobistej, życia czy dóbr materialnych chorego. Typowe dla tych paranoi są: silny lęk, niepokój, ciągłe poczucie zagrożenia i braku bezpieczeństwa. Osoba chora z obawy przed prześladowcami ogranicza aktywność towarzyską i zrywa kontakty, nie opuszcza domu, ciągle sprawdza czy zamknęła drzwi, uważa, że jest podsłuchiwana, podglądana. W bardzo zaawansowanej postaci bywa, że paranoja staje się śmiertelna, ponieważ chorzy z obłędu podejmują próby samobójcze.

Paranoja alkoholowa

Paranoja alkoholowa nazywana jest także zespołem Otella i obłędem alkoholowym. Występuje u alkoholików i w stanie upojenia alkoholowego. Zaliczana jest do przewlekłych psychoz alkoholowych. Czynnik predysponujący do rozwoju zespołu Otella stanowi osobowość paranoiczna alkoholika.

Ten typ paranoi charakteryzuje się urojeniami niewierności małżeńskiej, tzw. obłędem zazdrości, w którym krąg wyimaginowanych kochanków jest bardzo duży, a dowody zdrady absurdalne. Wywołuje brutalne wymuszanie przyznania się do zdrady. Typowe jest zadawanie dręczących pytań o wierność, śledzenie partnera, żądanie wyjaśnień oraz szukanie śladów zdrady na ciele i rzeczach osobistych. Chory jest gotów zaniedbać inne obowiązki i narazić się na niewygody, by potwierdzić swoje urojenia. Zdarza się, iż w bardzo zaawansowanej formie paranoi alkoholowej domniemany kochanek czy partner może zostać zabity lub doznać ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Paranoja – leczenie

Leczeniem paranoi zajmuje się psychiatra. Terapia opiera się głównie na farmakoterapii z wykorzystaniem środków przeciwpsychotycznych. W trakcie ich stosowania nie wolno spożywać alkoholu i substancji psychoaktywnych, gdyż zmieniają działanie leku i zaostrzają przebieg choroby. Dużą skuteczność wykazują też psychoterapia i psychoedukacja, które uzupełniają farmakoterapię. Psychoedukacja odbywa się w formie spotkań indywidualnych lub grupowych. Polega na przekazywaniu przez specjalistę choremu, a nierzadko i jego rodzinie informacji m.in. na temat choroby, jej przebiegu, podłoża, możliwości leczenia i wynikających z terapii korzyści. Bardzo ważne są systematyczność leczenia i przestrzeganie zaleceń psychiatry.

Bibliografia:

1. Rybakowski J., Pużyński S., Wciórka J., Psychiatria. Podstawy psychiatrii. T. 1, Wrocław, Urban & Partner, 2010.
   
2. Bilikiewicz A., Psychiatria podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
   
3. Woronowicz B.T., Na zdrowie. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu?, Poznań, Media Rodzina i Parpamedia, 2008.
   
4. Semple D., Smyth R., Burns J., Darjee R., McIntosh A., Oksfordzki podręcznik psychiatrii, Lublin, Czelej, 2007.
   
5. Millon T., Davis R., Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia, 2009.
   
6. Jakubik A., Zaburzenia osobowości, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
   
7. Cierpiałkowska L., Soroko E., Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2014.