Oligofrenologopedia to specjalizacja logopedyczna, której przedmiotem zainteresowania jest problematyka rozwoju mowy dzieci upośledzonych umysłowo w różnym stopniu, czyli oligofazja. Jej przyczyną jest oligofrenia. Terapię logopedyczną oligofazji w znacznym stopniu utrudniają deficyty sprawności ruchowej u upośledzonych umysłowo. Powinna być ona prowadzona w atmosferze zaufania i otwartości w komunikacji, ponieważ wówczas wyzwala aktywność i niweluje napięcie emocjonalne.

Co to jest oligofazja?

Oligofazja jest zaburzeniem mowy objawiającym się trudnościami w nabywaniu kompetencji językowej i komunikacyjnej od początku rozwoju dziecka z globalnymi deficytami poznawczymi, czyli upośledzonego umysłowo. Upośledzenia umysłowego nie powinno się utożsamiać z jednostką chorobową, a traktować jako zespół rozmaitych w swej etiologii stanów chorobowych i uszkodzeń układu nerwowego.

Czynniki patologiczne prowadzące do upośledzenia umysłowego są niejednorodne. Mogą być dziedziczne lub nabyte w okresie prenatalnym, perinatalnym i postnatalnym. W okresie płodowym do upośledzenia umysłowego mogą doprowadzić niektóre bakterie, wirusy, pasożyty i szkodliwe substancje chemiczne, niezgodność immunologiczna lub promieniowanie rentgenowskie. W okresie okołoporodowym upośledzenie umysłowe bywa konsekwencją głębokiej zamartwicy płodu, nieprawidłowego przebiegu porodu, którego konsekwencją jest niedotlenienie mózgu oraz uszkodzenia struktur centralnego układu nerwowego. Mogą je wywołać też czynniki po urodzeniu, takie jak choroby zakaźne lub urazy czaszki i mózgu.

Jak objawia się oligofazja?

W mowie osób upośledzonych umysłowo mogą wystąpić:

• zaburzenia płynności mówienia:

• jąkanie – częste powtórzenia lub przedłużenia dźwięków, sylab i słów, zawahania i pauzy zakłócające rytmiczny przepływ mowy,

• giełkot (tzw. mowa bezładna) – mówienie bez ładu i składu, chaotyczny sposób językowego formułowania myśli i bardzo szybkie tempo mówienia powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów,

• bradylalia – patologiczne spowolnienie tempa mowy,

• tachylalia – bardzo szybkie tempo mówienia;

• brak mówienia i rozumienia;

• zaburzenia głosu: chrypka (szorstka i matowa barwa głosu), zanik głosu, dysfonia (zmiany głosu dotyczące jego brzmienia, częstotliwości i długości dźwięków);

• zaburzenia artykulacyjne:

• seplenienie – polega na zniekształcaniu, omijaniu lub zastępowaniu głosek: S, Z, C, DZ; SZ, Ż, CZ, DŻ; Ś, Ź, Ć, DŹ,

• rynolalia (tzw. nosowanie) – polega na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym, ciężka postać wiąże się z wymawianiem tylko samogłosek z silną rezonacją nosową,

• reranie (tzw. rotacyzm) – nieprawidłowa, tj. niezgodna z regułami ortofonii, wymowa głoski R,

• wymowa bezdźwięczna – pozbawienie dźwięczności niektórych głosek dźwięcznych,

• nieprawidłowa wymowa [t, d, k, g] – substytucje i deformacje.

Niedobory kompetencji i sprawności językowych współwystępują z zaburzeniami myślenia, uwagi, pamięci, zachowania, uczenia się i spostrzegania oraz problemami emocjonalnymi.

Od czego zależy nasilenie oligofazji?

Poziom kompetencji i sprawności językowych u osób upośledzonych umysłowo jest determinowany wieloczynnikowo. Zależy m.in. od:

• poziomu lęku komunikacyjnego,

• motywacji do porozumiewania się z innymi,

• stopnia i cech upośledzenia umysłowego (im większy deficyt poznawczy, tym większe trudności podczas procesu kształtowania kompetencji językowej i komunikacyjnej),

• osobowości i temperamentu,

• środowiska i sposobów wychowania językowego.

Kto prowadzi terapię logopedyczną w oligofazji?

Terapią logopedyczną w przypadku oligofazji zajmuje się oligofrenologopeda. Jest to specjalista, którego podmiotem oddziaływania rehabilitacyjnego, terapeutycznego bądź rewalidacyjnego jest dziecko upośledzone umysłowo mające problem logopedyczny. Specjalista po zapoznaniu się z sytuacją rodzinną leczonego powinien zaangażować do udziału w terapii osoby z jego najbliższego środowiska. Takie działanie pozwala zachować ciągłość terapii i przyspiesza jej efektywność.

Oligofazja – terapia logopedyczna

Plan terapii logopedycznej tzw. wychowania językowego u osób upośledzonych umysłowo opracowywany jest indywidualnie na podstawie wcześniej przeprowadzonej diagnozy logopedycznej. Terapia oligofazji obejmuje ćwiczenia oddechowe usprawniające aparat oddechowy, fonacyjne i słuchu fonematycznego. Pozwalają one wypracować odpowiednie nawyki związane z mówieniem, takie jak prawidłowy oddech, emisja głosu, przełykanie śliny, zamykanie ust i patrzenie na rozmówcę. Następnie specjalista zajmuje się m.in. usprawnieniem motoryki narządów mowy, doskonaleniem artykulacji, rozwijaniem umiejętności czytania i pisania, wzbogacaniem słownictwa, wypracowaniem sposobu komunikacji poprzez proste zdania, formułowanie pytań, próśb, poleceń, sygnalizowanie potrzeb, życzeń, pretensji itd.

Terapia logopedyczna w oligofazji to długotrwały i żmudny proces, który często nie przynosi w pełni zamierzonych efektów, czego konsekwencją jest nierzadko zniechęcenie ze strony osoby poddawanej terapii i jej bliskich. Dobrze jest, gdy wykorzystywane metody opierają się na elementach uatrakcyjniających zajęcia. Terapia logopedyczna powinna polegać na naturalnych ćwiczeniach odtwarzających sytuacje życiowe. Leczenie logopedyczne warto włączyć jak najwcześniej, nawet już u niemowląt. Takie podejście jest bardziej skuteczne niż zbyt późne działania naprawcze.

Bibliografia:

1. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo - wybrane zagadnienia, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls, 1998.

2. Milczanowska K., Alalia prolongata czy oligofazja? Problemy diagnozy logopedycznej, „Logopedia Silesiana”, 2014, 3, s. 2010-227.

3. Stankowski A., Brzozowska J., Terapia logopedyczna w procesie rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo (oligofrenopedagogika, oligofrenologopedia), „Chowanna”, 2003, 2, s. 54-82.