Ból przy przełykaniu może się pojawić w przebiegu wielu schorzeń. Predysponują do niego procesy chorobowe rozwijające się w obrębie jamy ustnej, gardła, przełyku, migdałków, ślinianek, krtani, tchawicy czy żołądka. W związku z tym odynofagię dzieli się na przełykową i pozaprzełykową.

Co to jest odynofagia?

Odynofagia w nomenklaturze medycznej oznacza ból przy przełykaniu. Nazwa wywodzi się z języka greckiego od słów odyno – ból oraz phagein – jeść. Objaw pojawia się najczęściej w klatce piersiowej za mostkiem.

Główne przyczyny bólu podczas przełykania

Do głównych przyczyn bólu podczas przełykania należą:

Dysfagia

Jest to choroba charakteryzująca się utrudnionym przechodzeniem pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka. Zaburzenia połykania dzieli się na:

• dysfagię ustno-gardłową – ruch kęsa pokarmowego jest zaburzony brakiem koordynacji fazy ustnej i gardłowej;
  
• dysfagię mechaniczną – występuje przeszkoda organiczna w obrębie jamy ustnej, gardła czy przełyku;
  
• dysfagię czynnościową – występuje w przebiegu nerwic czy schorzeń somatycznych bez podłoża organicznego.
  

Przyczyny zaburzeń połykania są bardzo liczne. Należą do nich m.in.: urazy i choroby ośrodkowego układu nerwowego, choroba Wilsona, neuropatie obwodowe, choroba Parkinsona, pląsawica Huntingtona, nowotwory i stany zapalne jamy ustnej i gardła, uchyłek Zenkera, wole i pierścień Schatzkiego. Objawy typowe dla dysfagii to ból w gardle przy przełykaniu, uczucie pieczenia i palenia za mostkiem, odruchy wymiotne, dławienie i kaszel.

Choroba refluksowa przełyku

Inną chorobą objawiającą się bólem przy przełykaniu w mostku jest refluks żołądkowo-przełykowy. Polega on na zarzucaniu kwaśnej treści pokarmowej z żołądka do górnego odcinka przewodu pokarmowego. Spowodowany jest niesprawnością zwieracza dolnego przełyku. Choroba może nie mieć określonej przyczyny. Często rozwija się po ciąży, operacji achalazji przełyku, zakażeniu wirusem opryszczki lub urazach mechanicznych. Objawy to: zgaga, ból przełyku przy przełykaniu, odbijanie, mdłości, wymioty, brak apetytu, spadek masy ciała.

Stan zapalny w obrębie gardła

Zapalenie gardła wywołuje ból podczas przełykania śliny. To typowa dolegliwość okresu zimowego i wczesnowiosennego. Wywołana jest przez zakażenia wirusowe. Niekiedy czynnikiem sprawczym są bakterie, głównie paciorkowce beta hemolizujące grupy A. Typowe objawy to ból gardła, trudności w połykaniu z towarzyszącym bólem głowy, mięśni i stawów oraz gorączka.

Zwężenie przełyku

Zmniejszenie średnicy przełyku powoduje utrudnienie połykania pokarmów. Rozróżnia się wrodzone (bardzo rzadka przypadłość spowodowana wadami rozwojowymi) lub nabyte zwężenie przełyku (spowodowane bliznowatymi zwężeniami w wyniku urazu lub zapalenia). Powoduje ból zamostkowy przy połykaniu, uczucie ucisku w środkowej części klatki piersiowej, ślinienie się i utrudnione połykanie.

Achalazja przełyku

Jest to choroba motoryki przełyku, w przebiegu której dochodzi do zaburzeń rozkurczu dolnego zwieracza przełyku. Konsekwencjami są: częsta zgaga, kaszel, krztuszenie się, ból w klatce piersiowej i trudności z połykaniem. Achalazja stanowi ponad 70% wszystkich pierwotnych zaburzeń motoryki przełyku.

Choroba Chagasa

Znana jest też pod nazwą trypanosomoza amerykańska. Jest to tropikalna pasożytnicza choroba. Występuje najczęściej na terenie Ameryki Południowej. Schorzenie jest wywołane przez uwiciony pierwotniak Trypanosoma cruzi. Wyróżnia się cztery stadia choroby w zależności od stopnia zmian w przełyku:

• stadium 1 – prawidłowa średnica przełyku, opóźnione opróżnianie przełyku;
  
• stadium 2 – poszerzenie przełyku, zaburzona motoryka przełyku, hipertoniczny zwieracz dolny;
  
• stadium 3 – znaczne poszerzenie przełyku, zaleganie treści;
  
• stadium 4 – przełyk poszerzony i wydłużony.
  

Poszerzenie przełyku prowadzi do odynofagii, kacheksji, częstej czkawki, kaszlu, regurgitacji i aspiracji treści żołądkowej.

Inne przyczyny odynofagii

Inne przyczyny bólu w klatce piersiowej przy przełykaniu to m.in. choroby OUN (guzy mózgu, udar, choroby rdzenia, stwardnienie rozsiane, niedokrwienie), cukrzyca, choroby tarczycy, nowotwory jamy ustnej, przeszkoda mechaniczna, efekt uboczny niektórych leków, miastenia, choroba Parkinsona, pląsawica Huntingtona, nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna), ropień okołomigdałkowy, odwodnienie, przesuszenie śluzówek jamy ustnej i gardła, grzybica przełyku i uchyłki w górnej części przełyku.

Leczenie i diagnostyka odynofagii

W diagnostyce odynofagii zastosowanie mają m.in.: wywiad, badania endoskopowe, tomografia komputerowa, pH-metria przełyku i badanie radiologiczne.

Podstawą terapii jest leczenie przyczynowe. Choremu zaleca się stosowanie środków przeciwbólowych w formie płukanek i tabletek do ssania. Bez względu na chorobę podstawową trzeba dążyć do zmiany stylu życia, a zwłaszcza zaprzestać stosowania używek i przestrzegać zaleceń dietetycznych. Należy przybierać przy jedzeniu wyprostowaną, pionową pozycję. Najlepiej ograniczyć spożywanie stałych i suchych pokarmów. Zaleca jest dieta rozdrobniona lub papkowata. Niekiedy potrzebna jest pomoc terapeuty karmienia, który nauczy jak jeść, by ograniczyć krztuszenie się. Ulgę przynosi płukanie gardła roztworem soli, który zmniejszy obrzęk i zapalenie. Należ pamiętać o nawilżaniu organizmu za pomocą inhalacji, ale i przez obfite pojenie z wykorzystaniem ziołowych herbat.

Bibliografia:

1. Prosiegel M., Schelling A., Wagner-Sonntag E., Dysphagia and multiple sclerosis, „ International MS Journal”, 2004, 11 (1), s. 22–31.

2. Terlikiewicz J., Makarewicz R., Zaburzenia połykania, „Polska Medycyna Paliatywna”, 2003, 2(1), s. 31–38.

3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne: stan wiedzy na rok 2010, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2010.

4. Tarnowski W., Bielecki K., Refluks żołądkowo-przełykowy, „Postępy Nauk Medycznych”, 2001, 2, s. 68–76.

5. Wiskirska-Woźnica B., Wprowadzenie do dysfagii jako problemu wielospecjalistycznego, „Otorynolaryngologia”, 2016, 15(2), s. 59–62.

6. Dubner S., Schapachnik E., Pérez Riera A.R., Valero E., Choroba Chagasa — aktualny stan wiedzy na temat rozpoznawania i postępowania terapeutycznego, „Folia Cardiologica Excerpta”, 2009, 4(6), s. 330–344.