Pieniactwo rozumiane jest jako częste wytaczanie spraw sądowych w dużej mierze z błahego powodu. Przez specjalistów określane jest jako chorobliwa skłonność do dochodzenia krzywd. Wraz z zaawansowaniem choroby drastycznie rośnie liczba postępowań wszczętych przez pieniacza albo toczących się przeciwko niemu. Chorych na paranoję pieniaczą poddaje się obserwacji sądowo-psychiatrycznej.

Co to jest pieniactwo?

Pieniactwo definiowane jest jako chorobliwe poczucie niesprawiedliwości, które wyraża się ogromną determinacją w przekonywaniu do własnej racji coraz liczniejszej grupy adresatów, zazwyczaj w formie mocno roszczeniowej korespondencji. Ponadto pieniactwo rozumiane jest, jako:

• zamiłowanie do procesowania się z błahego powodu,
  
• skłonność do wszczynania licznych spraw sądowych, dochodzenia rzeczywistych lub urojonych krzywd.
  

Dlatego też w literaturze przedmiotu zamiennie stosuje się sformułowania pieniactwo sądowe, pieniactwo procesowe i kwerulant sądowy. Paranoja pieniacza określana bywa mianem paranoia querulatoria, czyli obłędem pieniaczym. Pieniactwo ma wiele synonimów. Bywa określane, jako: awanturniczość, zajadłość, samowolność, swarliwość, konfliktowość, zażartość lub warcholstwo.

Przyczyny pieniactwa

Pierwsze informacje na temat pieniactwa dotyczą już starożytności. Osoby przejawiające owe skłonności określano mianem litigiosi, a prezentowana przez nich postawa wynikała z przyzwolenia społecznego i sposobu życia. Obłęd pieniaczy w niektórych przypadkach stanowi cechę charakteru. Określany jest wówczas jako warcholstwo i wynika z wyższościowej i nastawionej roszczeniowo osobowości, narcystyczności, nachalności oraz ambicji, by zaistnieć w świadomości innych ludzi. Jednakże w większości przypadków ma podłoże chorobowe. Pieniactwo rozwija się najczęściej u osób o usposobieniu psychopatycznym. Może wynikać z chorób psychicznych, jak stany maniakalne, schizofrenia czy reakcje psychonerwicowe, a zwłaszcza nerwica roszczeniowa. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pieniactwo określono jako osobowość paranoiczną.

Zobacz także: Co to jest psychopatologia? Jak określić choroby psychiczne? Objawy psychopatologiczne

Znane są przypadki, gdy z paranoi pieniaczej zrodziła się paranoja indukowana, czyli w obłęd pieniacza zostali wciągnięci najbliżsi mu ludzie, którzy zaczynają postrzegać rozumowanie chorego bez zarzutu.

Kim są pieniacze?

Pieniacze całkowicie i bezwzględnie wierzą w prawdziwość swoich przekonań. To zagorzali egocentrycy, co przejawia się u nich postawą roszczeniową, poczuciem niezrozumienia, pretensjami do otoczenia i postrzeganiem siebie jako najważniejszego. Wykazują chorobliwe poczucie niesprawiedliwości, ogromną determinację w przekonywaniu o słuszności swych sądów, nieustępliwość, brak podatności na argumenty i dowody spoza kręgu subiektywnego, zawężenie rozumowania do wybranych tylko przesłanek, poczucie krzywdy i głębokie przywiązanie do swoich przekonań.

Na czym polega paranoja pieniacza?

Paranoja pieniacza zaczyna się przeważnie od słusznego dochodzenia krzywdy wyrządzonej choremu, która nie została mu zadośćuczyniona. Sytuacja ta stanowi czynnik zapalny dla pieniacza, który popada w paranoję, wystosowując nieustannie odwołania w sprawie i wszczynając nowe procesy z coraz większą zawziętością. Działania początkowo podyktowane są nadwartościowymi ideami. Charakterystyczne dla pieniacza jest przekonanie, iż wszelkie działania podejmowane wobec niego są celowe, wrogie i świadome. Zachowanie to przybiera cechy typowe dla urojeń prześladowczych. Kwerulant sądowy często ma poczucie misji.

Zobacz także: Jak rozpoznać psychopatę? Cechy osobowości psychopatycznej

Procesowanie zaczyna od organów niższych instancji. Z czasem, kiedy obłęd przybiera na sile, chory odwołuje się coraz częściej do wyższych instancji. W początkowej fazie choroby trzyma się dość rozsądnej linii postępowania. Następnie przejawia coraz większą aktywność dochodzenia krzywd i jest w tym bardzo skrupulatny. Swoje racje stara się udowadniać, gromadząc różne dowody i dokumenty, w co inwestuje mnóstwo czasu i pieniędzy. Jego odwołania, zażalenia, skargi i doniesienia przybierają agresywny wydźwięk. Rozdrażnienie pieniacza powoduje, że zaczyna on obrażać sędziów, prokuratorów, adwokatów i innych przedstawicieli władz administracyjnych. W ich działaniach dostrzega stronniczość i niesprawiedliwość. Uważa, że zostali przekupieni, wyrażają złą wolę, knują intrygi. Wszystkie te działania i zachowania wynikają zdaniem pieniacza z prób złamania go i jego pragnień wygrania sprawy. Niejednokrotnie z tego powodu zostają na niego nałożone kary. Osoby psychopatyczne wykazują brak zdolności do tolerowania frustracji, przy równoczesnym bardzo nikłym poczuciu lęku, przez co kara nie działa jako czynnik hamujący ich zachowanie.

Chory jest całkowicie owładnięty pragnieniem pognębienia wrogów, odzyskania dóbr materialnych czy honoru. Cel przyświecający pieniaczom to udowodnienie swojej wyższości. Bardzo często podkreślają, że działają z pobudek wyższych, w imię dobra ogółu. Wykorzystując prawo do odwołań, przedłużają postępowanie maksymalnie długo, nawet jeśli nie przynosi to oczekiwanego skutku.

Bibliografia:

1. Nelson W.B., The Clearfield Medical Services Case: "effectuating the policies of the act" or "shortsighted, pettifogging insistence upon litigation"?, „Labor Law Journal”, 1978, 29(10), s. 643–648.
   
2. Pastwa-Wojciechowska B., Psychologiczno-psychiatryczna problematyka psychopatii a potrzeby i praktyka opiniodawstwa w procesie stosowania prawa, „Chowanna”, 2011, 2, s. 159–177.
   
3. Urbaniak-Mastalerz I., Czy pieniactwo sądowe powinno być uznane za przestępstwo? Rozważania na tle wyników badań, „Prawo i Więź”, 2015, 12(2), s. 68–93.
   
4. Urbanowicz-Jakubiak E., Kwerulant sądowy, „Radca Prawny”, 2017, 170, s. 34–35.
   
5. Stępień M., Nadużycie prawa do sądu – czy sądu są bezsilne względem pieniaczy sądowych?, W: Balcerzak M., Jasudowicz T., Kapelańska-Pręgowska J., Europejska konwencja praw człowieka i jej system kontrolny – perspektywa systemowa i orzecznicza, Toruń, Katedra Praw Człowieka Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011, s. 423–443.
   
6. Jagiełło D., Pieniacze sądowi i ich funkcjonowanie w praktyce wymiaru sprawiedliwości, „Medyczna Wokanda”, 2014, 6, s. 185–192.