Gdyby nie metody antyseptyczne (a także działania aseptyczne), w wielu miejscach (np. w gabinecie stomatologicznym lub na bloku operacyjnym) dochodziłoby do groźnych zakażeń m.in. wirusem HIV lub HCV, co mogłoby doprowadzić do niebezpiecznych powikłań, stanów chorobowych, a nawet śmierci. Dlatego też konieczne jest, aby metody antyseptyczne były powszechnie stosowane, a zasady higieny pracy bezwzględnie przestrzegane.

Antyseptyka – co to jest i na czym polega?

Antyseptyka (gr. anti – przeciw, sepsis – gnicie) to każde działanie mające na celu odkażenie i wyjałowienie przestrzeni, przedmiotów bądź części ciała człowieka – np. rąk, opatrunków, ran, instrumentów medycznych. Działania antyseptyczne zabijają bądź unieszkodliwiają wszelkie drobnoustroje, tj. bakterie, wirusy i grzyby. Aby tego dokonać, można używać różnych metod, m.in. chemicznych, fizycznych i mieszanych, czyli połączenia sposobów chemicznych z fizycznymi.

Historia antyseptyki

Pierwszy określenia „antyseptyka” użył lekarz John Pringle w kontekście metod zapobiegających gniciu ran. To on w 1752 r. w pracy „Observations on the diseases of the army” opracował przepisy sanitarne armii i nalegał, aby żołnierze przestrzegali zasad higieny. Jednak to lekarz Ignaz Philipp Semmelweis uważany jest za ojca obecnie stosowanej antyseptyki. Specjalista wsławił się poprzez zalecenie mycia rąk w wodzie chlorowanej, co w konsekwencji przełożyło się na mniejszą liczbę zakażeń na oddziale położniczym, a także na spadek liczby zgonów spowodowanych zakażeniem połogowym.

Do rozwoju antyseptyki przyczynił się również lekarz Joseph Lister, który z kolei zalecał dezynfekcję poprzez zastosowanie roztworu wodnego fenolu. Kolejnym etapem rozwoju było obalenie teorii, która mówiła, że bakterie powstają samorzutnie i przypadkowo, np. z kurzu (teoria samorództwa). Do dalszego postępu antyseptyki przyczynił się chirurg Ernst Bergmann, który propagował sterylizację wszystkiego, co styka się z raną. Zmniejszał liczbę zakażeń poprzez sterylizację parą wodną i gotowaniem.

Metody antyseptyczne: fizyczne, chemiczne i mieszane

Wyróżnia się 3 różne metody antyseptyczne. Zalicza się do nich:

• metody fizyczne
  

Do metod fizycznych należy przede wszystkim wykorzystanie wysokiej temperatury (sterylizator – temp. 160–200°C, 30–120 minut lub autoklaw – 108–134°C, 15–30 minut). Można również wykorzystać promienie nadfioletowe UV lub promienie jonizujące. Stosuje się także sączenie, do którego używa się filtrów hepa.

• metody chemiczne
  

Do metod chemicznych zalicza się m.in. alkohole, związki fenolowe, kwasy i zasady, tenzydy, metale ciężkie, związki halogenowe, sole amonowe i jodowe środki chemiczne.

• połączenie metod fizycznych z chemicznymi
  

W tej metodzie używa się najczęściej gazów, które przenikają tworzywa sztuczne i wyjaławiają przedmioty i materiały, jak np. cewniki.

Aseptyka i antyseptyka – czym się różnią?

Obok antyseptyki wyróżnia się także aseptykę. Są to wszystkie te metody, które wykorzystują związki chemiczne, aby przestrzeń i przedmioty były sterylne. Aseptyka uniemożliwia rozwój zarazków, przez co przestrzeń jest wolna od drobnoustrojów. Aby doprowadzić do takiego stanu, pomieszczenia i przedmioty należy dokładnie myć, dezynfekować, a także wyjaławiać. Tego typu działania zapobiegają zakażeniom. Aseptyka znajduje swoje zastosowanie podczas zabiegów medycznych, w badaniach laboratoryjnych oraz w przemyśle spożywczym (podczas procesów produkcyjnych).

Aseptyka i antyseptyka w gabinecie stomatologicznym

Gabinet stomatologiczny to także miejsce, w którym rozwija się mnóstwo drobnoustrojów. Bez działań unieszkodliwiających je podczas zabiegów mogłoby dojść do niebezpiecznych zakażeń, które przenoszone są drogą kropelkową, kontaktową bądź wszczepienną. Używanie ostrych narzędzi, które miały styczność z krwią i płynami ustrojowymi bądź niedokładne lub nieodpowiednie czyszczenie ich mogą spowodować zakażenie wirusem HIV, wirusem zapalenia wątroby HBV lub HCV. Dlatego też, aby gabinet był bezpieczny, stosuje się wiele procedur, które dbają o zdrowie pacjenta. Do zasad aseptyki i antyseptyki w gabinecie stomatologicznym należy przede wszystkim: dezynfekcja i sterylizacja, a także właściwe przechowywanie materiałów i wysterylizowanych narzędzi. Ponadto niezwykle ważne jest przestrzeganie zasad higieny, tj. stosowanie jednorazowego sprzętu, rękawiczek, dokładne mycie dłoni itp.