Kwas moczowy to pochodna puryn. Główną przyczyną jego wysokiego stężenia w organizmie jest zmniejszone wydalanie moczanu przez nerki. Choroby przejawiające się wysokim poziomem kwasu moczowego to zwłaszcza dna moczanowa i zespół Lescha-Nyhana. Leczenie hiperurykemii polega przede wszystkim na obniżeniu stężenia kwasu moczowego w surowicy.

Czytaj też:

Kwas moczowy – jego stężenie we krwi powinniśmy badać przynajmniej raz w roku

Co oznacza podwyższony kwas moczowy?

Kwas moczowy jest końcowym efektem przemiany puryn. Wydalany jest przede wszystkim przez nerki (70%) i w mniejszych ilościach z kałem (30%). W ciągu doby z moczem wydalane jest około 500–700 mg kwasu moczowego.

Podwyższony kwas moczowy w nomenklaturze medycznej określa się mianem hiperurykemii. Stwierdza się go u kobiet, gdy przekracza 360 μmol/l (6 mg/dl), a u mężczyzn, jeśli jest wyższy niż 400 μmol/l (6,8 mg/dl). Materiał do badania poziomu kwasu moczowego stanowią surowica lub dobowa zbiórka moczu. Próbkę pobiera się na czczo – ostatni posiłek należy spożyć co najmniej 8 godzin przed badaniem. Do pomiaru stężenia kwasu moczowego służy krew z żyły łokciowej.

Zobacz także: Układ moczowy – co warto o nim wiedzieć?

Podwyższony kwas moczowy – przyczyny

Za wysoki kwas moczowy odpowiada wiele przyczyn. Hiperurykemia jest wynikiem:

• nadmiernego wytwarzania kwasu moczowego – w przypadku białaczek, czerwienicy, niedokrwistości hemolitycznej, podczas chemioterapii i radioterapii chorób nowotworowych, tzw. zespół lizy guza (masywnemu rozpadowi komórek rakowych towarzyszy znaczący wzrost poziomu kwasu moczowego),
• uwarunkowanego genetycznie pierwotnego zmniejszenia wydalania kwasu moczowego drogą nerkową,
• zmniejszonego wydalania kwasu moczowego przez nerki, co zauważa się w przebiegu m.in. chorób nerek, kwasicy ketonowej, nadciśnienia tętniczego krwi, niedoczynności tarczycy, kwasicy mleczanowej i nadczynności przytarczyc,
• pierwotnego zwiększonego wytwarzania kwasu moczowego, jak w przypadku zespołu Kelleya–Seegmillera, zespołu Lescha–Nyhana, niedoboru fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej (HGPRT) i zwiększonej aktywności syntetazy fosforybozylofosforanu (PRPP).

Kwas moczowy powyżej normy może wystąpić na skutek zbyt wysokiego poziomu fruktozy w codziennej diecie oraz być skutkiem ubocznym stosowania niektórych środków moczopędnych, barbituranów czy zatrucia ołowiem. Podwyższony kwas moczowy we krwi jest powiązany z chorobami, w których dominują zaburzenia metabolizmu, jak cukrzyca, miażdżyca i zaburzenia sercowo-naczyniowe.

Jedną z częściej występujących chorób, dla których charakterystyczny jest za wysoki kwas moczowy, jest tzw. podagra. Dna moczanowa to zaburzenie jego metabolizmu. Atak choroby występuje w wyniku odkładania się kryształów kwasu moczowego w stawach, w konsekwencji czego dochodzi do powstawania stanów zapalnych stawów. Chorych na dnę przybywa szczególnie w społeczeństwach wysoko rozwiniętych, gdzie spada jakość odżywiania i rośnie odsetek osób otyłych oraz chorych na cukrzycę.

Jak objawy daje podwyższony kwas moczowy?

Objawy sugerujące podwyższony kwas moczowy to:

• ból, obrzęk i zaczerwienienie stawów,
• obecność guzków dnawych,
• ból brzucha i okolicy lędźwiowej,
• gorączka,
• nudności, wymioty,
• krwiomocz,
• zastój moczu.

Wysoki kwas moczowy jest niezależnym czynnikiem ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego.

Wysoki kwas moczowy – dieta i leczenie

Podwyższony kwas moczowy leczy się dietą eliminującą puryny. Ich źródłem są podroby, mięso, produkty garmażeryjne, galarety, ryby, owoce morza i rośliny strączkowe. Ponadto z jadłospisu należy wykluczyć alkohol (zwłaszcza piwo), który zwiększa produkcję kwasu moczowego i hamuje jego wydalanie przez nerki. Napoje zawierające dużo fruktozy i soki owocowe zwiększają stężenie kwasu moczowego we krwi. Nie zaleca się picia czarnej herbaty i kakao oraz większych ilości kawy. Należy ograniczyć dosalanie potraw. Nadmiar sodu powoduje zahamowanie wydalania kwasu moczowego z moczem.

Podstawą diety w hiperurykemii powinny być warzywa i owoce. Należy ograniczyć spożycie mięsa, które najlepiej zastąpić jajkami. Preferowanym źródłem białka powinny być produkty mleczne. Najlepiej wybierać produkty o niskiej zawartości tłuszczu, jak m.in. chudy twaróg, ser Ricotta, francuski chudy twarożek Blanc Battu, jogurty, ser niskotłuszczowy. Wiśnie i przetwory z niej istotnie obniżają stężenie kwasu moczowego. Posiłki powinny być gotowane lub duszone, niewskazane jest smażenie i pieczenie. Zaleca się spożywanie 5 posiłków dziennie. Ostatni powinien być spożyty 3–4 godziny przed snem.

Ogromne znaczenie ma nawadnianie organizmu. Codziennie należy wypijać około 2–3 litrów płynów – najlepiej niegazowanej wody mineralnej lub herbat ziołowych. Doskonale sprawdzają się napary przygotowane z liści brzozy, mniszka lekarskiego lub pokrzywy. Zioła te wykazują działanie pobudzające proces wydalania kwasu moczowego.

W leczeniu hiperurykemii zastosowanie ma farmakoterapia – zażywanie leków hipourykemizujących, które obniżają poziom kwasu moczowego we krwi. Lekarz zaleca najczęściej branie allopurinolu i febuksostatu. Pomocne okazać się może zwiększenie aktywności fizycznej i rzucenie palenia. Poziom kwasu moczowego można obniżyć, stosując naturalne metody, z wykorzystaniem octu jabłkowego, soku z cytryny, czereśni i sody oczyszczonej.

Bibliografia:

Becker M.A., Schumacher H.R., Wortmann R.L., MacDonald P.A., Eustace D., Palo W.A., Streit J., Joseph-Ridge N., Febuxostat compared with allopurinol in patients with hyperuricemia and gout, „The New England Journal of Medicine”, 2005, 23(353), s. 2450–2461.

Feig D.I., Kang D.H., Johnson R.J., Kwas moczowy a ryzyko sercowo-naczyniowe, „Kardiologia po Dyplomie”, 2009, 8(2), s. 30–47.

Grygiel-Górniak B., Puszczewicz M.J., Dieta w dnie moczanowej i hiperurykemii – mity i fakty, „Reumatologia”, 2014, 52, s. 269–279.

Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wrocław, Wydawnictwo Urban & Partner, 2009.

Puszczewicz M., Wielka interna – reumatologia, Warszawa, Medical Tribune Polska, 2010.

Alder-Gasser Ch., Życie z reumatyzmem. Jak się odżywiać?, Warszawa, Stowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków im. Hanki Żechowskiej, 2014.

Raciborski F., Maślińska M., Kłak A., Filipiak K.J., Szymański F.M., Szczypior A., Występowanie i leczenie dny moczanowej w Polsce. Analiza, wskazania, rekomendacje, Warszawa, Instytut Ochrony Zdrowia w Polsce, 2015.

Maślińska M., Kwas moczowy – przyjaciel czy wróg?, „Reumatologia Geriatria Rehabilitacja”, 2015, 1(1), s. 18–24.

Majdan M., Borys O., Dna i schorzenia towarzyszące podwyższonemu stężeniu kwasu moczowego, „Annales Academiae Medicae Stetinensis Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie”, 2010, 56(1), s. 34–39.

Szczęch R., Narkiewicz K., Hiperurykemia i dna moczanowa, „Choroby Serca i Naczyń”, 2006, 3(3), s. 167–168.