Gazy jelitowe powstają w większości przypadków na drodze fermentacji lub na skutek połykania powietrza. W warunkach fizjologicznych średnia objętość gazów jelitowych szacowana jest na 200 ml, z czego 90% stanowi azot. Ludzie zdrowi oddają gazy 14–25 razy na dobę. Częste gazy mogą być oznaką zaburzeń w stanie zdrowia, które rozwijają się zwłaszcza w obrębie układu pokarmowego i w istotny sposób obniżają komfort życia.

Częste gazy – zespół jelita drażliwego

Na częste gazy skarżą się osoby zmagające się z czynnościowymi chorobami jelit, wśród których należy wymienić przede wszystkim zespół jelita drażliwego, uważany za jedną z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego. Stanowi główny powód zgłaszania się chorych do poradni gastroenterologicznych i na wizyty u lekarza rodzinnego.

Przypadłość ta, oprócz częstym puszczaniem gazów, charakteryzuje się bólami podczas wypróżniania oraz zmianą konsystencji i częstości oddawania stolca. Etiopatologia schorzenia jest wieloczynnikowa, ale za najważniejsze determinanty uważa się niewłaściwy skład flory bakteryjnej jelita,  nadwrażliwość trzewną, zaburzenia w zakresie motoryki przewodu pokarmowego, osi mózg–jelito, funkcji serotoniny, czynności układu wegetatywnego i hormonalnego, a także czynniki środowiskowe, genetyczne, psychospołeczne, stres, w tym traumatyczne przeżycia,.

W leczeniu zastosowanie znajdują m.in. leki rozkurczowe, przeciwbiegunkowe, agoniści receptora 5-HT4, probiotyki, antybiotyki, a niekiedy i leki psychotropowe. Należy zwrócić uwagę na sposób odżywiania i unikać diet o niepełnej wartości odżywczej.

Częste puszczanie bąków – dyspepsja czynnościowa

Częste oddawanie gazów pojawia się w przebiegu dyspepsji czynnościowej, która w krajach rozwiniętych dotyczy 20–30% populacji. Innymi objawami są ból i dyskomfort w nadbrzuszu, wymioty, nudności, uczucie pieczenia w nadbrzuszu, poposiłkowe uczucie pełności i wczesne uczucie sytości, zwolnione opróżnianie żołądka, spadek masy ciała i odbijanie.

Patofizjologia dyspepsji czynnościowej nie została do końca wyjaśniona. Jednakże czynnikami sprawczymi mogą być zaburzenia motoryki i przedłużone utrzymywanie w dwunastnicy kwaśnej treści żołądkowej, zakażenie Helicobacter pylori, zmiany genetyczne, skutki uboczne zażywanych leków, czynniki psychosocjalne czy zapalenie jelita grubego w okresie noworodkowym, które może skutkować rozwojem nadwrażliwości żołądka w wieku dorosłym.

Leczenie opiera się na farmakoterapii. Choremu przypisywane są m.in. leki rozluźniające dno żołądka, zobojętniające, prokinetyczne czy hamujące wydzielanie kwasu solnego.

Przyczyna częstych gazów – zaparcia

Inna przyczyna częstych gazów to zaparcia, czyli stan, w którym stolce pojawiają się rzadziej niż 3 razy w tygodniu, ma miejsce przedłużone parcie na stolec czy uczucie niepełnego wypróżnienia. Dotyczą około 30% ludności, znacznie częściej występują u kobiet i nasilają się z wiekiem. Są konsekwencją zaburzeń motoryki jelit, ciąży, zmian hormonalnych, stosowania leków, zmienionych warunków anatomicznych lub przetrzymywania stolca. Istotnym czynnikiem ich powstawania są nawyki żywieniowe, do których zalicza się stosowanie wysoko przetworzonej żywności ubogiej w włókno roślinne i nieregularne spożywanie posiłków. Mogą także towarzyszyć w przebiegu licznych schorzeń, a zwłaszcza zaburzeń metabolicznych, neurologicznych i psychicznych.

W ich zwalczaniu trzeba postawić na zwiększenie aktywności fizycznej. Konieczne są systematyczne próby defekacji dwa razy dziennie o stałej porze dnia. Należy zmodyfikować nawyki żywieniowe – zwiększyć podaż płynów i błonnika. W przypadku braku poprawy wprowadza się leczenie farmakologiczne.

Przyczyny częstego oddawania gazów

Przyczyny częstego oddawania gazów stanowią:

• czynnościowe biegunki;

• SIBO (small intestinal bacterial overgrowth), czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego – zmiana składu flory bakteryjnej jelit, która występuje głównie u osób z uchyłkami, długotrwale stosujących leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego, w starszym wieku, z mechanicznym upośledzeniem drożności jelita spowodowanym zrostami pooperacyjnymi, chorobą Leśniowskiego-Crohna, popromiennym zapaleniem jelit, chorobą wrzodową lub guzem;

• nietolerancje pokarmowe, a zwłaszcza zespół nietolerancji laktozy, czyli niedoboru laktazy (enzymu trawiącego dwucukry mleka);

• rak jelita grubego.

Częste gazy i wzdęty brzuch to objawy bezpośrednio ze sobą związane. Do wzdęć dochodzi na skutek nadmiernej ilości gazów w jelitach.

Dieta przyczyną częstych gazów

Przyczyną częstych gazów są także nieprawidłowe zwyczaje żywieniowe – nieregularne spożywanie posiłków, jedzenie w pośpiechu i na stojąco, spożywanie dużej ilości pokarmów wzdymających, takich jak warzywa strączkowe czy cebulowe, a także napojów gazowanych. Należy unikać ostrych dań oraz pokarmów ciężkich i smażonych. Ponadto częste spożywanie słodyczy może nasilać nadmierną produkcję gazów.

Sposoby na wzdęcia

Niektóre zioła mogą oddziaływać na czynność motoryczną przewodu pokarmowego, w tym nadprodukcję gazów. W łagodzeniu problemu częstych wiatrów sprawdza się olejek miętowy. Zioła zalecane na częste gazy i wzdęcia to koper, imbir, mięta, rumianek czy liście laurowe. Należy zwrócić uwagę na ograniczenie nadmiaru połykanego powietrza (aerofagia), które ma miejsce podczas pośpiesznego jedzenia czy szybkiego, przerywanego mówienia. W aptece dostępne są także bez recepty środki na wzdęcia i flatulencję, czyli nadmierną produkcję gazów. Jednym z najczęściej stosowanych jest Espumisan.

Bibliografia:

1. Żelowski A., Wojtuń S., Gil J., Dyrla P., Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2013, 9(3), s. 250–255.

2. Bartnik W., Dyspepsja — co nowego na Kongresie Digestive Disease Week w Chicago w 2011 roku?, „Gastroenterologia Kliniczna”, 2011, 3(3), s. 99–105.

3. Hermann J., Kościński T., Drews M., Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych, „Ginekologia Polska”, 2012, 83, s. 849-853.

4. Słomka M., Małecka-Panas E., Wzdęcia i odbijania, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2011, 7(1), s. 30-34.