Choroby układu krążenia to grupa zmian o różnorodnych objawach i przyczynach. Duże znaczenie dla rozwoju ciężkich powikłań, takich jak zawał mięśnia sercowego, niewydolność krążenia czy nadciśnienie tętnicze, mają ogólnoustrojowe schorzenia, m.in. miażdżyca i cukrzyca. Ich skuteczne leczenie wpływa znacząco na stan zdrowia i przewidywaną długość życia pacjentów kardiologicznych.

Rodzaje chorób układu krążenia

Choroby układu krążenia to grupa bardzo różnych schorzeń serca i naczyń krwionośnych. Zalicza się do nich m.in.:

• chorobę niedokrwienną serca,
  
• kadriomiopatie,
  
• zapalenia mięśnia sercowego,
  
• wady wrodzone,
  
• zaburzenia rytmu,
  
• nadciśnienie tętnicze,
  
• żylaki i zakrzepice naczyń żylnych.
  

Często spotykanym, wtórnym zespołem objawów jest niewydolność krążeniowa, która może pojawiać się w formie ostrej (jako powikłanie np. zawału mięśnia sercowego) albo przewlekłej (m.in. w przebiegu nadciśnienia tętniczego albo kardiomiopatii).

Choroby układu krążenia – objawy

Objawy chorób układu krążenia mają różnorodny charakter. Największą uwagę powinny zwracać te, które mogą stanowić zagrożenie dla życia chorego.

W chorobie niedokrwiennej serca zdarza się, że pierwszym zdarzeniem widocznym klinicznie może być zawał mięśnia sercowego. Często towarzyszą mu ciężkie zaburzenia rytmu (najczęściej o typie nagłych bloków z rozkojarzeniem przedsionkowo-komorowym, skurczów dodatkowych lub częstoskurczów pochodzenia komorowego albo migotania komór) oraz spadek efektywności hemodynamicznej (zmniejszenie przepływu krwi przez krążenie płucne lub obwodowe). W efekcie pojawiają się groźne zespoły objawów, takie jak:

• nagłe zatrzymanie krążenia – stan utraty świadomości z poważnymi zaburzeniami lub zatrzymaniem oddechu i pracy serca,
  
• ostra niewydolność krążenia – przejawiająca się bladością, dusznością (która nasila się w pozycji leżącej), kaszlem z odpluwaniem pienistej, krwistej wydzieliny, a w przypadku niewydolności prawokomorowej – pojawiającymi się w szybkim tempie obrzękami i dusznością.
  

Zawał przebiega zwykle z silnymi dolegliwościami bólowymi, utrzymującymi się nawet w spoczynku, przeważnie zlokalizowanymi za mostkiem, mogącymi promieniować do żuchwy, lewego ramienia i ręki. W niektórych przypadkach ból odczuwany jest z boku, w okolicy podłopatkowej albo nawet w nadbrzuszu, co może mylnie sugerować, że chodzi o ostry proces chorobowy dotyczący układu pokarmowego. Bólowi często towarzyszy uczucie niepokoju, pocenie się, osłabienie, duszność.

Choroba niedokrwienna rozwija się jednak najczęściej stopniowo, a jej charakterystyczne objawy pozwalają na podjęcie diagnostyki i leczenia. Chory zgłasza bóle zamostkowe, pojawiające się w trakcie wysiłku i ustępujące w spoczynku.

Zaburzenia rytmu serca mogą powstawać samoistnie albo w przebiegu innych chorób. Ich symptomy widoczne są najczęściej napadowo, prowokowane wysiłkiem, zmęczeniem albo emocjami. Chory może odczuwać kołatanie serca, gwałtowne przyspieszenie, zwolnienie lub nieregularność jego pracy i tętna, narastającą duszność, osłabienie.

Kardiomiopatie (wynikające z przerostu ścian mięśnia sercowego) manifestują się w postaci choroby niedokrwiennej, miernej niewydolności krążenia, złej tolerancji wysiłku albo zaburzeń rytmu.

Zapalenia wsierdzia w większości przypadków są spowodowane przez toczący się układowy proces chorobowy (np. choroba reumatyczna, toczeń rumieniowy). W jego przebiegu stwierdza się narastające zaburzenia rytmu, zmniejszenie wydolności fizycznej, objawy podobne do zapalenia płuc (przy procesie toczącym się w prawej części serca) albo pojawiające się nieoczekiwanie symptomy niewydolności zastawek serca (przy zajęciu lewej komory i lewego przedsionka). Niebezpieczeństwo dla pacjenta stanowią również zatory, które mogą dotyczyć płuc lub narządów obwodowych.

Nadciśnienie tętnicze ma inny obraz kliniczny, choć często towarzyszą mu objawy przeciążenia i niedokrwienia lewej komory. Nawracające bóle i zawroty głowy, szum w uszach, uczucie kołatania serca powinny skłaniać do pomiaru ciśnienia tętniczego, dalszej diagnostyki i rozpoczęcia regularnego leczenia.

Choroby układu krążenia u dzieci

Głównymi chorobami układu krążenia u dzieci są wady serca. Często ujawniają się tuż po urodzeniu. Ciężkie wady przebiegają z sinicą albo rozpoznaje się je, szukając przyczyn opóźnionego rozwoju fizycznego i ruchowego dziecka. W badaniu klinicznym najczęściej towarzyszą im szmery lub nieprawidłowości tonów serca, słyszalne przy jego osłuchiwaniu. Dzięki temu szybko można postawić wstępne rozpoznanie i skierować dziecko do rozszerzonej diagnostyki.

Profilaktyka chorób układu krążenia

Zapobieganie chorobom układu sercowo-naczyniowego to przede wszystkim zwracanie uwagi na zdrowy tryb życia. Niezbędne jest:

• utrzymywanie właściwego poziomu aktywności ruchowej,
  
• prawidłowa dieta (zmniejszająca ryzyko rozwoju miażdżycy),
  
• unikanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu,
  
• zmniejszenie poziomu stresu,
  
• prawidłowa relacja pomiędzy pracą a wypoczynkiem i snem,
  
• u chorych z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub schorzeniami układowymi – prawidłowe, ciągłe leczenie, zmniejszające prawdopodobieństwo wystąpienia znacznej dekompensacji (skoków ciśnienia, poziomów cukru, kolejnych rzutów choroby).