Podwzgórze, pomimo swoich niepozornych rozmiarów, pełni bardzo ważną funkcję. Odpowiada za równowagę całego organizmu (homeostazę) i gospodarkę hormonalną oraz bierze udział w podstawowych procesach neuropsychologicznych. Zlokalizowane jest w przestrzeni między podstawną częścią kresomózgowia a brzuszną częścią śródmózgowia. Jego wielkość można porównać do rozmiaru orzecha włoskiego.
W podwzgórzu sygnały nerwowe zamieniane są na sygnały biochemiczne. Warto wspomnieć, że struktura ta stanowi centralny ośrodek zawiadujący organizmu człowieka, który wpływa na funkcjonowanie głównych układów organizmu, w tym: hormonalnego, somatycznego i wegetatywnego.
Współpraca podwzgórza i przysadki mózgowej
Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza to układ złożony z podwzgórza, przysadki mózgowej i gruczołów obwodowych. Poszczególne części tego układu ściśle ze sobą współpracują. Podwzgórze kontroluje poziom hormonów we krwi. W zależności od ich stężenia w organizmie człowieka wydziela hormony pobudzające (liberyna) lub hamujące (statyna) pracę przysadki mózgowej.
Przyczyny chorób podwzgórza
Jedną z przyczyn rozwoju chorób podwzgórza są urazy czaszki. Mogą one prowadzić do wystąpienia moczówki prostej, bólu głowy, zaburzeń hormonalnych i zespołów objawów wegetatywnych. Dolegliwości te mogą rozwinąć się od razu w wyniku powstałego stłuczenia mózgu, złamania kości czaszki czy krwawienia pourazowego. Istnieją również przypadki, gdy schorzenia rozwijają się stopniowo, w stosunkowo długim okresie po doznanym urazie.
Wśród innych przyczyn chorób podwzgórza należy wymienić:
- obecność guzów (oponiaków, glejaków i innych guzów przerzutowych),
- przebyte operacje chirurgiczne,
- procesy naciekowe i stany zapalne (m.in. towarzyszące kile, gruźlicy),
- działanie promieniowania jonizującego.
Objawy chorób podwzgórza
Ponieważ podwzgórze oddziałuje na funkcjonowanie całego organizmu człowieka, rozwój chorób z nim związanych może wiązać się z różnymi objawami. Jeśli wystąpi uszkodzenie podwzgórzowego ośrodka snu i czuwania, termoregulacji, pragnienia i łaknienia, pojawiają się symptomy na tle neurometabolicznym (np. padaczka).
Kolejnym objawem wywołanym niedoborem somatoliberyny (hormonu podwzgórza) mogą być zaburzenia wzrostu u dzieci. Najczęściej występują one w postaci tzw. karłowatości przysadkowej. Zaburzeniom na tle neurometabolicznym i hormonalnym mogą towarzyszyć zmiany powstałe w ośrodkowym układzie nerwowym na skutek np. urazu. Objawiają się one zazwyczaj wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym i zaburzeniami widzenia (pola, ostrości, nerwu, mięśni, źrenicy).
Jeśli wystąpi dysfunkcja osi podwzgórze-przysadka-tarczyca w okresie życia płodowego, u dzieci może się pojawić wrodzona niedoczynność tarczycy.
Pozostałe objawy chorób podwzgórza to:
- wtórna niedoczynność przysadki, której towarzyszy niedoczynność gruczołów obwodowych,
- moczówka przysadkowa, ośrodkowa lub neurogenna,
- bóle głowy,
- zmniejszenie wydzielania dopaminy do przedniego płata przysadki,
- zaburzenia snu i czuwania, jadłowstręt i hipertermia.
Leczenie chorób podwzgórza
W celu prawidłowego zdiagnozowania choroby podwzgórza konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Oba badania mają na celu ukazanie patologicznych zmian powstałych w obrębie podwzgórza lub jego okolicy.
Ich leczenie w głównej mierze opiera się na zminimalizowaniu zaburzeń na tle neurometabolicznym i unormowaniu poziomu hormonów. Najczęściej wprowadzane jest również tzw. leczenie przyczynowe, które ma na celu wyeliminowanie głównego źródła schorzenia. Z tego względu jest ono zazwyczaj dobierane indywidualnie do osoby chorej.
Bibliografia:
1. Krysiak R., Handzlik-Orlik G., Okopień B., Moczówka prosta, Klinika Chorób Wewnętrznych i Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, “Przegląd Lekarski”, 2014/71/12, s. 711-719.
2. Lewandowski K., Klencki M., Zygmunt A., Lewiński A., Zaburzenia czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego, Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej, s. 11-34.
3. Nowacki P., Patologia podwzgórzowo-przysadkowa, “Polski Przegląd Neurologiczny”, 2010, nr 6 (4), s. 172-178.