Choroba popromienna przyjmuje kilka postaci, których ewentualne występowanie jest uzależnione od dawki przyjętego promieniowania. Sama choroba, poza szczególnymi wypadkami, jak awaria reaktora jądrowego lub broń atomowa, jest skutkiem niewłaściwego działania sprzętu używanego do badań obrazowych oraz radioterapii nowotworów. Choroba popromienna jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży.
Charakterystyka i objawy choroby popromiennej
Jak informują lekarze, na szkodliwe działanie nadmiernego promieniowania jonizującego najbardziej narażone są szybko dzielące się komórki obecne w ludzkim organizmie. Objawy choroby popromiennej są zależne od wielkości dawki promieniowania przyjętego przez organizm, co wpływa na zajęcie poszczególnych narządów i układów. Promieniowanie, a dokładnie izotopy promieniotwórcze, wnikają do organizmu drogą oddechową, pokarmową, a także do krwi poprzez np. rany skórne. Wyróżnia się chorobę popromienną ostrą (objawy występują w ciągu pierwszych dni do 2 tygodni po napromieniowaniu), a także chorobę popromienną przewlekłą (może się ujawnić dopiero po pewnym czasie). W przebiegu pierwszego rodzaju choroby popromiennej wyróżnia się kilka postaci: subkliniczną, hematologiczną, jelitową, mózgową oraz enzymatyczną.
Choroba popromienna – postać subkliniczna i hematologiczna
Postać subkliniczna choroby popromiennej objawia się najczęściej ogólnym osłabieniem i znużeniem. Kilkanaście dni po napromieniowaniu stwierdza się także zmniejszenie ilości limfocytów we krwi obwodowej (limfopenią). Postać jest charakterystyczna dla niskiej dawki przyjętego promieniowania, najczęściej ok. 0,5–2 Gy (jednostki dawki pochłoniętej wyrażonej w dżulach, 1Gy = 1 J na kg). Ten rodzaj choroby popromiennej nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia.
Większe dawki przyjętego promieniowania (2–4 Gy lub mniej) powodują obumieranie komórek macierzystych i komórek progenitorowych szpiku kostnego, co wywołuje zespół hematopoetyczny. Charakterystyczne dla tej postaci choroby popromiennej są: ogólne osłabienie, zmniejszenie limfocytów we krwi, niedokrwistość, spadek odporności, skaza krwotoczna. W ciągu kilku tygodni od napromieniowania dochodzi do kryzy hematologicznej (hipoplazji lub aplazji szpiku kostnego). Mogą występować także zawroty głowy, duszność, bladość skóry, a także skłonność do infekcji. Śmiertelność z reguły nie przekracza 25% napromieniowanych osób.
Jelitowa, mózgowa i enzymatyczna postać choroby popromiennej
Postać jelitowa choroby popromiennej charakteryzuję się występowaniem zespołu żołądkowo-jelitowego, a także nieodwracalnym uszkodzeniem przewodu pokarmowego, co może objawiać się: bólem brzucha, silnymi i krwistymi biegunkami, wysoką gorączką, nudnościami oraz wymiotami, skazą krwotoczną, zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej z obrzękami. Możliwe jest także wystąpienie dodatkowych powikłań zespołu żołądkowo-jelitowego w przebiegu postaci jelitowej choroby popromiennej. Najczęściej jest to niedożywienie, niedokrwistość, niedrożność jelit, posocznica i ostra niewydolność nerek. Postać jelitowa jest charakterystyczna dla przyjętej dawki 4–8 Gy, śmiertelność jest bardzo wysoka i w przypadku osób z zespołem żołądkowo-jelitowym dotyczy niemal wszystkich.
Postać mózgowa choroby popromiennej jest najmniej poznaną postacią, dla której charakterystyczne jest występowanie zespołu mózgowo-naczyniowego. W tym przypadku pochłonięta dawka wynosi 8–50 Gy, a objawami są: splątanie, skurcze mięśni a nawet drgawki, obrzęk mózgu oraz podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe co prowadzi do niedotlenienia mózgu i śpiączki.. Śmierć następuje po 2–3 dniach od napromieniowania. Enzymatyczna postać choroby popromiennej wywołuje śmierć u wszystkich osób w bardzo krótkim czasie po napromieniowaniu.
Przewlekła choroba popromienna
Ten rodzaj choroby popromiennej jest skutkiem długotrwałej i powtarzającej się ekspozycji na promieniowanie. Objawy ujawniają się po latach. Wśród nich wymienia się: zaćmę, podwyższoną zapadalność na nowotwory, zaburzenia hormonalne i niepłodność, a także przyspieszony proces starzenia się organizmu.
Odczyn popromienny po radioterapii
Należy pamiętać, że choroba popromienna nie jest tym samym, co odczyn popromienny, który stanowi ogół powikłań związanych z radioterapią. Odczyny popromienne dzieli się na wczesne (do 6 miesięcy od zakończenia radioterapii) oraz późne (występujące po upływie 6 miesięcy od zakończenia radioterapii). Objawy są zróżnicowane i dotyczą narządów znajdujących się w obszarze objętym radioterapią. Wczesne odczyny popromienne po radioterapii to najczęściej: stan zapalny skóry, rumień, świąd, utrata włosów, duszność, przewlekły kaszel, częste oddawanie moczu, nudności, wymioty, biegunki, dysfagia, przejściowa niedokrwistość. Późny odczyn popromienny objawia się zazwyczaj: zaćmą, stanem zapalnym i zwłóknieniem dróg oddechowych, nerek, osierdzia, marskością wątroby, stanem zapalnym kości w tym martwicą żuchwy, kserostomią(przewlekła suchość w jamie ustnej), porażeniem nerwów obwodowych jak również rozwojem nowotworów wtórnych.
Leczenie choroby popromiennej
Podczas leczenia choroby popromiennej zaleca się stosowanie preparatów homeostazy ustrojowej. Pomóc może jedynie czas - należy oczekiwać na naprawę i odbudowę uszkodzonych narządów. W jelitowej postaci choroby popromiennej zaleca się wdrożenie żywienia pozajelitowego, aby nie podrażniać i tak już uszkodzonego przewodu pokarmowego. Przy leczeniu hematologicznej postaci choroby popromiennej stosuje się preparaty krwiopochodne lub płyny krwiozastępcze, Wskazane jest także wdrożenie środków przeciwdrobnoustrojowych (przeciwwirusowych, antybiotyków, przeciwgrzybiczych, przeciwbakteryjnych) oraz preparatów pobudzających proces hematopoezy szpikowej. Leczenie choroby popromiennej zależy od jej rodzaju.