Bezoary są zlepkami różnego rodzaju spożytych pokarmów, zwanymi rzekomymi kamieniami jelitowymi. Zlokalizowane są najczęściej w żołądku, ale spotyka się je także w przełyku oraz odbytnicy. Istnieje wiele przyczyn powstawania bezoarów.

Charakterystyka i rodzaje bezoarów

Bezoary są bardzo rzadką chorobą przewodu pokarmowego. Powstają, gdy przesuwanie spożytych pokarmów do dalszych odcinków przewodu pokarmowego (jelit) jest utrudnione ze względu na:

• zwężenie odźwiernika (część żołądka, która łączy go z dwunastnicą ),
  
• upośledzone kurczenie się ścian żołądka(np. w wyniku cukrzycy)
  
• przebyte operacje żołądka.
  

Dodatkowo występuje zwiększone wydzielanie śluzu, które powoduje zlepianie cząstek połkniętych pokarmów lub innych materiałów. W niektórych przypadkach tworzą się z nich zbite i twarde bezoary. Ze względu na rodzaj połkniętych materiałów wyróżnia się:

• trichobezoary – powstające w wyniku połknięcia włosów, które nie ulegają strawieniu,
  
• fitobezoary – po zjedzeniu roślin zawierających dużą ilość włókna roślinnego,
  
• laktobezoary – spotykane najczęściej u małych dzieci i wcześniaków po spożyciu mleka, powstałe poprzez nagromadzenie się mleka i śluzu,
  
• farmakobezoary – powstające po spożyciu leków, najczęściej zobojętniających w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
  
• bezoary innego pochodzenia – nagromadzenie różnego rodzaju spożytych substancji, takich jak materiały budowlane, tworzywa sztuczne, styropian, kosmetyki itp.
  

Występowanie fitobezoarów obserwuje się zwłaszcza w krajach, gdzie spożywa się duże ilości daktyli, ananasów, orzechów kokosowych, selera, dyni, rodzynek oraz śliwek, które jedzone w nadmiarze mogą sprzyjać tworzeniu się kulistych tworów. 

Trichobezoary powstają w zdecydowanej większości przypadków u osób cierpiących na trichofagię, czyli zaburzenie psychiczne objawiające się satysfakcją z jedzenia własnych włosów, których układ pokarmowy nie jest w stanie strawić ze względu na brak enzymów trawiennych mogących rozpuścić białka włosa.

Przyczyny powstania bezoaru

Wszystkie rodzaje bezoaru, bez względu na rodzaj, są uważane za patologiczne. W znacznej części przypadków bezoary obserwuje się u osób z zaburzeniami psychicznymi, lecz mogą pojawić się także w przebiegu innych chorób, takich jak cukrzyca czy zaburzenia endokrynologiczne. 

Medycyna nie poznała konkretnej przyczyny ich powstawania, dlatego zakłada się, że musi dojść do kilku czynników, by w organizmie człowieka doszło do formowania się i zalegania kulistych tworów. Jednym z nich są zaburzenia przeżuwania, wynikające np. z ubytków zębowych lub tendencji do przełykania kęsów bez rozgryzania i żucia, co prowadzi do zalegania pokarmu w przełyku lub żołądku. Bezoary powstają także w sytuacji upośledzonego opróżniania żołądka z treści pokarmowej w przebiegu wielu chorób, w tym m.in. cukrzycy lub niedoczynności tarczycy.

Objawy bezoaru – jak go rozpoznać?

W początkowym okresie powstawania, bezoary nie dają żadnych niepokojących dolegliwości. Pierwsze oznaki rzekomych kamieni jelitowych pojawiają się wraz ze wzrostem bezoaru. Wtedy najczęściej dochodzi do: nudności, bólów w nadbrzuszu, wymiotów, halitozy (przewlekłego nieprzyjemnego zapachu z ust), nawracających wzdęć, uczucia nadmiernej pełności po posiłku. W skrajnych sytuacjach może dojść do: niedrożności przewodu pokarmowego, wrzodów żołądka, przebicia ściany przewodu pokarmowego, krwotoków z przewodu pokarmowego, a nawet do odleżyn z powodu ucisku na ścianę przewodu pokarmowego.

Na czym polega leczenie bezoarów?

Sposoby leczenia bezoarów są uzależnione od wielkości kulistego tworu, który zalega w żołądku, przełyku lub odbytnicy. Jeśli bezoary są małe bądź bezobjawowe, najczęściej leczy się je przyczynowo poprzez zastosowanie enzymów trawiennych, a także leków przyspieszających motorykę przewodu pokarmowego. Jeśli obecne w organizmie bezoary zagrażają wystąpieniem niebezpiecznych dla zdrowia powikłań, najczęściej wykonuje się inwazyjne usunięcia bezoaru. W tym przypadku stosuje się dwie metody – pierwsza z nich polega na wyciągnięciu bezoaru naturalną drogą przez przewód pokarmowy - przełyk i jamę ustną (endoskopowo), druga poprzez operacyjne otwarcie powłok jamy brzusznej i narządów wewnętrznych (jest to metoda klasyczna).

Ważne jest zapobiegania nawrotom bezoarów, które bez odpowiedniej profilaktyki mogą w szybkim czasie pojawić się ponownie. Po przeprowadzeniu leczenia powinno skupić się na terapii powstawania bezoarów. Osoby cierpiące na trichobezoary powinny jak najszybciej skontaktować się z specjalistą w dziedzinie psychiatrii i przeprowadzić diagnostykę w kierunku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. 

Osoby predysponowane do powstawania bezoarów w wyniku chorób powodujących stałe zaleganie pokarmu powinny przyjmować co najmniej 2–3 l wody dziennie, starannie przeżuwać i rozgryzać każdy kęs pokarmu, a spożywane rośliny kroić w drobną kostkę.

Bibliografia

- Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, „Medycyna Praktyczna” 2011, ISBN 978-83-7430-289-0