Benzoesan sodu to jeden z najczęściej stosowanych konserwantów żywności. Jego zadanie polega na wydłużeniu terminu przydatności produktów do spożycia w wyniku hamowania rozwoju szkodliwych grzybów i bakterii. Oprócz zastosowania w przemyśle spożywczym benzoesan sodu wykorzystywany jest powszechnie w kosmetyce i farmacji. Jego powszechne użycie przyczynia się do chemizacji środowiska życia człowieka.
Co to jest benzoesan sodu?
Benzoesan sodu to organiczny związek chemiczny o wzorze sumarycznym C6H5COONa. Jest to sól sodowa kwasu benzoesowego, która stosowana jest powszechnie jako konserwant do żywności. Został jej nadany kod chemicznego dodatku do żywności E211, który znajduje się w wykazie substancji zatwierdzonych przez Komisję Europejską. Posiada pozytywną ocenę Komitetu Ekspertów FAO/WHO do spraw Dodatków do Żywności. Metabolizowany jest w wątrobie i usuwany z organizmu wraz z moczem. Nie gromadzi się w ludzkim ciele.
Benzoesan sodu wykazuje m.in. właściwości bakteriostatyczne (hamuje rozmnażanie się bakterii, w tym głównie masłowych, octowych czy mlekowych) i fungistatyczne (hamuje rozmnażanie się komórek grzyba, zwłaszcza drożdży i pleśni). Aktywność benzoesanu sodu zwiększa obecność kwasu sorbinowego, dwutlenku siarki, soli kuchennej, dwutlenku węgla i cukru spożywczego. Benzoesan sodu ma postać białego proszku lub granulek o słodkawym smaku. Jest bezzapachowy i dobrze rozpuszcza się w wodzie.
Co to jest GMO? Dowiesz się tego z naszego filmu
Benzoesan sodu – otrzymywanie
Na skalę przemysłową benzoesan sodu uzyskuje się syntetycznie. W przemyśle otrzymuje się go z toluenu. Z kolei naturalny benzoesan sodu można znaleźć m.in. w jagodach, śliwkach, żurawinie, jabłkach, borówkach, malinach, cynamonie, grzybach, goździkach i mleku oraz niektórych produktach mlecznych.
Zastosowanie benzoesanu sodu w przemyśle spożywczym
Benzoesan sodu posiada bardzo duże zastosowanie. Po pierwsze znany jest jako konserwant, który używany jest w celu zahamowania niekorzystnych procesów zachodzących w żywności, powodujących jej psucie i obniżających jej jakość. Wpływa zarówno na poprawę smaku i wyglądu, jak i na trwałość produktów spożywczych.
Powszechnie panuje pogląd o szkodliwości benzoesanu sodu. Chodzi zwłaszcza o połączenie benzoesanu sodu i witaminy C, które daje w efekcie benzen. Jest to jedna z najbardziej rakotwórczych substancji. Działa neurotoksycznie, powoduje uszkodzenie szpiku i jest przyczyną leukemii, działa genotoksycznie, osłabia system odpornościowy, wywołuje również zaburzenia w układzie rozrodczym. Ponadto zdaniem niektórych specjalistów benzoesan sodu jest odpowiedzialny za niszczenie DNA w mitochondriach komórek.
Panuje także pogląd, że spożycie benzoesanu sodu wpływa na występowanie symptomów ADHD u dzieci, które objawiają się przerywaniem cudzych wypowiedzi, gadatliwością, wierceniem się, wzburzeniem z błahej przyczyny (impulsywnością), niepokojem, nadpobudliwością ruchową i problemami z koncentracją. Dodatki do żywności nie powinny być szkodliwe, jeśli producenci nie stosują ich w nadmiarze. Benzoesan sodu uważany jest za nieszkodliwy, jeśli nie zostanie przekroczona jego dozwolona dawka dziennego spożycia, która wynosi 5 mg na kg masy ciała.
Wykorzystuje się go do konserwacji produktów spożywczych, takich jak:
- aromatyzowane napoje bezalkoholowe, soki owocowe, napoje gazowane;
- margaryny, oliwki i produkty z udziałem oliwek;
- niskocukrowe dżemy, galaretki, przeciery, marmolady i inne produkty niskokaloryczne czy bez dodatku cukru;
- kandyzowane lub lukrowane owoce i warzywa;
- sosy, marynaty, majonezy, sery, koncentrat pomidorowy, gumy do żucia;
- ekstrakt słodowy w piekarnictwie;
- galareta mięsna, konserwy rybne.
Czy żywność GMO jest bezpieczna dla zdrowia? Zobacz nasz film i poznaj opinię eksperta
Inne zastosowania benzoesanu sodu
Benzoesan sodu można znaleźć także w kosmetyce. Stanowi składnik produktów do codziennej higieny, a zwłaszcza płynów do płukania ust i past do zębów. Ponadto posiada zastosowanie w farmacji. Benzoesan sodu znajduje się w syropach na kaszel dla dzieci. Jest składnikiem środków pomocniczych wykorzystywanych w badaniach diagnostycznych wątroby. Znajduje się w lekach o działaniu odkażającym i wykrztuśnym.
Benzoesan sodu wykorzystywany jest do produkcji płynów chłodniczych i w pirotechnice do produkcji mieszanin świszczących. Jest także składnikiem zapobiegającym korozji w płynach do przechowywania narzędzi chirurgicznych. Został wpisany do rejestru dodatków paszowych jako produkt należący do grupy funkcjonalnej dodatków do kiszonki dla wszystkich gatunków zwierząt.
Uczulenie na benzoesan sodu – objawy
Benzoesan sodu może powodować reakcje alergiczne, gdyż nasila wydzielanie histamin. Uczulenie na tę substancję może dawać takie objawy, jak: nasilenie objawów astmy, podrażnienie przewodu pokarmowego, wzdęcia, nudności, biegunka, zaparcia, podrażnienia skóry, oczu i śluzówki nosa, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Jego spożycie powinny ograniczyć niemowlęta, ciężarne kobiety, matki karmiące, osoby w podeszłym wieku i osoby cierpiące na choroby układu pokarmowego oraz uczulone na aspirynę.
Bibliografia:
1. Chruściel T., Gibiński K., Leksykon leków, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1991.
2. Nawrot A., Encyklopedia Biologia, Kraków, Wydawnictwo GREG, 2006.
3. Jędra M., Starski A., Gawarska H., Sawilska-Rautenstrauch D., Występowanie benzenu w napojach bezalkoholowych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2008, XLI(3), s. 382–388.
4. Deska M., Substancje decydujące o smaku, „PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, 2009, XIII, s. 17–28.
5. Tymoszuk E., Szpakowska M., Dodatki do żywności w świetle polskich i unijnych unormowań prawnych, „Zarządzanie i Finanse”, 2012, 3(2), s. 224–236.
6. Gajda-Wyrębek J., Jarecka J., Kuźma K., Beresińska M., Zawartość barwników mających szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci w wybranych środkach spożywczych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2011, XLIV(3), s. 760–767.
7. Borawska M.H., Konserwanty w żywności: Kwas benzoesowy i jego pochodne, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2005, 38, s. 361–363.