Azbest to niebezpieczny dla zdrowia materiał, znajdujący się nadal w wielu instalacjach i budowlach. Problem stanowi nie tylko eliminacja azbestu z otoczenia człowieka ze względu na indukowanie rozwoju nowotworów, ale też prawidłowa utylizacja odpadów azbestowych.

Czym są azbesty?

Azbesty to grupa materiałów krzemianowych, tworzących formy włókniste. Średnica najmniejszych włókien sięga pojedynczych nanometrów, zaś długość największych może przekraczać jeden milimetr. Swego czasu ustalono, że aby stosować nazwę „azbest”, stosunek długości do średnicy włókien powinien w danym materiale wynosić minimalnie 100:1.

Właściwości azbestu

Azbest stał się bardzo popularnym w 1. połowie XX w. materiałem konstrukcyjnym. Ze względu na budowę wykazywał się dużą wytrzymałością, a jednocześnie znaczną izolacyjnością termiczną. Obiekty wykonane z azbestu lub z jego domieszką (głównie z azbestocementu) cechowały się nadzwyczajną trwałością, odpornością na ścieranie i czynniki atmosferyczne. Dlatego materiału tego używano do konstruowania pokryć dachowych (eternit), rur ciepłowniczych, ociepleń budynków, izolacji urządzeń przemysłowych i rurociągów, produkcji barier i ścian ognioodpornych, ubrań ochronnych. Azbest wykorzystywany był także do wyrobu samochodowych klocków hamulcowych, z których w trakcie eksploatacji uwalniały się olbrzymie ilości pyłu azbestowego.

Przemysł motoryzacyjny zastąpił już azbest nowszymi, bardziej bezpiecznymi materiałami. Obecnie nie są również dostępne materiały budowlane czy instalacyjne, które zawierałyby ten produkt. Rozpoznawanie azbestu w istniejących konstrukcjach może jednak sprawiać problem. Dzieje się to zwykle wówczas, gdy ocenie stanu technicznego poddaje się stare budowle i urządzenia, często pozbawione jakiejkolwiek dokumentacji technicznej.

Szkodliwość azbestu

Azbest, przy całej swojej wytrzymałości, jest materiałem kruchym. Rozpadając się, uwalnia poszczególne miniaturowe włókna, które mogą być wchłaniane do dróg oddechowych człowieka. Im mniejsze włókno, tym głębiej jest ono w stanie przedostać się wraz z prądem wdychanego powietrza. Osadzając się w płucach, nie powoduje w pierwszym okresie żadnych niepokojących zmian. Nie można więc mówić o bezpośrednich, ostrych objawach kontaktu z tym materiałem czy o zatruciu azbestem.

Niestety, nawet jednorazowy kontakt z azbestem może (przy dużej koncentracji pyłu, np. w razie pożaru lub katastrofy budowlanej), doprowadzić do odległych, szkodliwych dla zdrowia następstw. Stwierdzono, że drażniący wpływ włókien osadzających się w układzie oddechowym jest przyczyną pylicy, zwłóknień, nowotworów złośliwych krtani, płuc i opłucnej. Wykryto też korelację pomiędzy ekspozycją na azbest a zachorowalnością na raka jajnika, nerek i inne nowotwory. Raka płuc uznano za chorobę zawodową osób mających w pracy kontakt z tym materiałem. Przetwórstwo i wykorzystywanie azbestu w przemyśle zostało na terenie Polski ostatecznie zakazane pod koniec XX w. 

Azbest – niebezpieczny odpad

Azbest nadal stanowi bardzo duże niebezpieczeństwo dla ludzi. Olbrzymie jego ilości znajdują się w starszych budynkach i instalacjach ciepłowniczych. Zakrojona szeroko akcja usuwania tego materiału z otoczenia człowieka związana jest z procesem naturalnego starzenia się tych obiektów i uwalnianiem azbestu. Ich wyburzenia, rozbiórka i demontaż stanowią duże zagrożenie dla osób, które się tym zajmują. Zatrudnieni robotnicy muszą być chronieni specjalnymi maskami lub innymi środkami ochrony dróg oddechowych. Pył azbestowy uwalnia się do atmosfery i jest wchłaniany przez znajdujące się w pobliżu osoby.

Równie wielkie zagrożenie dotyczy ludzi przebywających w okolicach składowisk niebezpiecznych odpadów. Chwalona wcześniej trwałość azbestocementu staje się w takiej sytuacji zjawiskiem niekorzystnym, gdyż nie podlega on naturalnej degradacji do nieszkodliwych substancji prostych, a stopniowy rozpad pod wpływem erozji powoduje dalsze uwalnianie szkodliwych włókien. Dlatego odpady te są zabezpieczane przez przykrywanie warstwami ziemi, a dostęp do miejsc składowania jest ograniczany. Nowoczesne technologie pozwalają na ostateczną utylizację azbestu dzięki reakcjom chemicznym lub przetwarzaniu termicznemu, ale wysokie koszty nie pozwalają na szerokie upowszechnienie tych metod.

Zagrożenie dla środowiska naturalnego stanowią dzikie wysypiska materiałów azbestowych. Trafiają tam ogromne ilości odpadów z rozbiórek prowadzonych bez żadnego profesjonalnego nadzoru, np. metodą gospodarczą na terenach wiejskich. Nadal wiele jest krajów, szczególnie o niższym poziomie rozwoju, które nie wprowadziły restrykcyjnych zasad eliminacji azbestu. 

Co wpływa na jakość powietrza? Zobaczcie na filmie: