Ruchy atetotyczne to najczęściej ciąg powolnych, płynnych ruchów, w których kończyny górne lub dolne, a w szczególności ich dystalne (obwodowe) części przyjmują nienaturalne pozycje. Ułożenie związane jest zwykle z przewagą napięcia zginaczy.

Czym jest atetoza?

Atetoza to nazwa, która ma dwa znaczenia. Pierwsze z nich to zespół charakterystycznych objawów ruchowych w obrębie kończyn, niezależnie od przyczyny. W drugim znaczeniu jest to postać mózgowego porażenia dziecięcego, nazywana również dyskinetyczną lub pozapiramidową.

Różnica, która teoretycznie może prowadzić do nieporozumień w określaniu stanu pacjenta, w praktyce nie ma dużego znaczenia, ponieważ przyczynę zdecydowanej większości przypadków występowania ruchów atetotycznych stanowi mózgowe porażenie dziecięce (MPD). Pozostałe, relatywnie nieliczne przypadki atetozy wynikają z uszkodzenia ośrodków pozapiramidowych mózgu wskutek np. urazów, udarów czy rozwijających się guzów ośrodkowego układu nerwowego.

O tym, jak działa mózg człowieka? W jaki sposób przetwarzamy dźwięki i obrazy? dowiecie się z filmu: 

Jak powstaje atetoza?

Bezpośrednią przyczyną ruchów atetotycznych jest przede wszystkim nieprawidłowe funkcjonowanie układu pozapiramidowego. Objawy te wiąże się m.in. z uszkodzeniem móżdżku, struktur mózgu takich jak torebka wewnętrzna lub jądra podstawne (nazywane też dawniej zwojami podstawnymi). Są to elementy odpowiedzialne (w pewnym uproszczeniu) za koordynację ruchów i napięcie mięśniowe. Nieprawidłowa stymulacja nerwów obwodowych i mięśni powoduje powstawanie ruchów mimowolnych, głównie w obrębie kończyn.

Najczęstszym powodem powstawania tego typu zmian jest mózgowe porażenie dziecięce – choroba, która rozwija się w późniejszej fazie ciąży, w okresie okołoporodowym lub niemowlęcym i jest związana z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Stwierdza się wysoką korelację MPD ze zdarzeniami takimi jak:

• choroby matki w okresie ciąży (różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia), 
  
• picie alkoholu i palenie tytoniu w ciąży,
  
• ekspozycja na promieniowanie,
  
• przedwczesny poród,
  
• uraz okołoporodowy z niedotlenieniem mózgu lub krwawieniem wewnątrzczaszkowym,
  
• urazy w początkowym okresie życia dziecka,
  
• czynniki genetyczne.
  

Występowanie atetozy

Ruchy atetotyczne pojawiają się w postaci pozapiramidowej (czyli właśnie atetotycznej) mózgowego porażenia dziecięcego. Zespół tego typu stanowi ok. 10% wszystkich zachorowań na tę chorobę. Atetozę rozpoznaje się również u chorych z tzw. typem mieszanym MPD, w którym pojawiają się jednocześnie objawy uszkodzenia układu piramidowego, takie jak np. zanik lub ograniczenie zakresu ruchów dowolnych, zwiększone napięcie mięśniowe, trwałe przykurcze i zniekształcenia kończyn.

Objawy atetozy

Atetoza objawia się występowaniem ruchów mimowolnych, widocznych szczególnie w obrębie obwodowych części kończyn. Są one powolne, najczęściej płynne, powodują nienaturalne zgięcie stawów, rotację oraz, w przypadku przedramienia, jego odwracanie i nawracanie. Ruchy odbywają się w bardzo dużym, często maksymalnym możliwym zakresie, niekiedy są bolesne. Po krótkiej chwili zatrzymania w jednej pozycji kończyna zmienia położenie, osiągając inną nienaturalną pozycję, ale nie ma w tych ruchach cykliczności czy stałego rytmu. Chory nie jest w stanie ich kontrolować ani zatrzymać.

W przypadku kończyn dolnych dyskineza powoduje zaburzenia postawy i stabilności ciała. Jeśli atetoza obejmuje kończyny górne (a tak się dzieje najczęściej), może dramatycznie ograniczać możliwości realizacji ważnych potrzeb życiowych, takich jak jedzenie, picie, higiena osobista czy pisanie. Utrzymanie łyżki, kubka, szczoteczki do zębów czy długopisu staje się niemożliwe albo chory ma olbrzymie trudności z wykonaniem za ich pomocą skoordynowanego, celowego ruchu. Charakterystycznym objawem jest to, że nienaturalne reakcje nasilają się w momencie zamiaru wykonania jakiegoś działania, a całkowicie zanikają lub znacząco ograniczają się w trakcie snu chorego.

O tym, jak poprawić prace mózgu dowiecie się z filmu:  

Atetoza – leczenie

Mózgowe porażenie dziecięce jest schorzeniem, które powoduje niepostępujące, ale trwałe, nieodwracalne uszkodzenie mózgu. W związku z tym nie ma skutecznej metody całkowitego wyleczenia atetozy. Dużą nadzieję budzą badania dotyczące użycia do jej leczenia komórek macierzystych, jednak znajdują się one jeszcze w relatywnie wczesnej fazie i nie można jednoznacznie ocenić skuteczności ewentualnej terapii tą metodą.

Chorych obejmuje się długotrwałym programem fizykoterapii i usprawniania ruchowego, które mają zmierzać do normalizacji (zbyt wysokiego lub niskiego) napięcia mięśniowego, likwidacji przykurczów, możliwie najlepszego wyćwiczenia ruchów i czynności. Pozwala to pacjentom lepiej funkcjonować, podnosi komfort ich życia. Uważa się, że bardzo wczesne podjęcie działań rehabilitacyjnych i pobudzających rozwój wpływa zdecydowanie na obraz choroby i pomaga osiągać wyższy stopień sprawności.

Osoby z MPD podlegają zwykle opiece wielospecjalistycznej, gdyż postępowanie obejmuje nie tylko sferę fizjoterapii, ale również leczenie neurologiczne, pediatryczne czy internistyczne, zaopatrzenie ortopedyczne i chirurgiczne. Chorzy często wymagają wsparcia logopedycznego, psychologicznego, pedagogicznego, a nawet psychiatrycznego. Przy odpowiednim zorganizowaniu życia osoby z MPD (często ze znacznymi dysfunkcjami ruchowymi), mogą relatywnie dobrze funkcjonować, zakładać rodziny, podejmować naukę i pracę.