Jest wiele gatunków paciorkowców. Dzielą się one ze względu na antygeny, które produkują – wyraża się to w oznaczeniach literowych paciorkowców: A, B, C, D oraz G. Niektóre z nich mają zdolność hemolizy, czyli niszczenia czerwonych krwinek – to paciorkowce rodzaju beta (całkowity rozkład czerwonych krwinek) oraz alfa (częściowy rozkład). Takich właściwości nie wykazują paciorkowce rodzaju gamma. Te bakterie wywołują u ludzi szereg chorób, m.in. zapalenie płuc, gardła, opon mózgowych (u noworodków), infekcje układu moczowego czy inne ropne stany zapalne.

ASO: co to za badanie?

Badanie ASO służy do stwierdzenia, czy doszło do zarażenia paciorkowcami typu A. ASO to antystreptoliza – przeciwciała przeciwko antygenom paciorkowców (streptolizynie O). Antygeny znajdują się na powierzchni bakterii i wywołują odpowiedź organizmu. Jeśli organizm wytwarza przeciwciała ASO, znaczy to, że niedawno miał do czynienia z paciorkowcami, o których mowa.

Badanie ASO wykonuje się w celach diagnostycznych, by stwierdzić podstawę chorób wywoływanych przez paciorkowce. Niekiedy zakażenie jest bezobjawowe, wtedy powikłania są najgroźniejsze. Paciorkowce mogą być przyczyną:

• gorączki reumatycznej – inaczej choroba reumatyczna lub choroba reumatyczna serca – powoduje zmiany chorobowe w wielu narządach, w tym w mięśniu sercowym, stawach i ośrodkowym układzie nerwowym; uszkodzenia mogą skutkować m.in. trwałą nabytą wadą serca;
  
• ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek – może prowadzić do niewydolności nerek;
  
• ostrego zapalenia wsierdzia – wsierdzie to błona znajdująca się wewnątrz serca, a jej stan zapalny oddziałuje na mięsień sercowy, zaburzając jego pracę i funkcjonowanie całego organizmu; zapalenie wsierdzia może skończyć się śmiercią, inne powikłania to udar mózgu, zatorowość płucna, zapalenie płuc, ostra niewydolność nerek czy ostra niedomykalność zastawki aortalnej lub mitralnej;
  
• szoku toksycznego – paciorkowce produkują toksyny i uwalniają je do organizmu, na skutek tego organizm doznaje szoku; jest to stan zagrażający życiu i wymaga natychmiastowego udzielenia pomocy medycznej.
  

Na podstawie wyników ASO i występowania objawów przebytego zakażenia paciorkowcami można wdrożyć odpowiednie, skuteczne leczenie. W przypadku paciorkowców jest to antybiotykoterapia.

Przygotowanie do badania ASO i zasady jego wykonania

Badanie krwi ASO wykonuje się z próbki krwi żylnej, pobranej z żyły w zgięciu łokciowym. Osoba badana nie musi być na czczo. Pobraną krew bada się w laboratorium – zakażona krew niszczy krwinki czerwone zawarte w pożywce, przy pomocy której przeprowadza się test.

Odczyn antystreptolizynowy (ASO) powinno się wykonać dwukrotnie z dwutygodniowym odstępem. Pozwala to stwierdzić, w jakiej fazie jest zakażenie – narasta czy ustępuje.

Interpretacja wyników ASO: normy i znaczenie wysokiego ASO

ASO u dzieci nie powinno przekraczać 333 jednostek w mililitrze krwi (IU/ml). Dla dorosłych norma wynosi 200 IU/ml. Podwyższone ASO świadczy o zakażeniu paciorkowcami. Jeśli w drugim badaniu wysokie ASO opada, oznacza to ustępowanie infekcji. Jeśli poziom antystreptolizy rośnie – zakażenie narasta.

Najwyższe stężenie ASO ma między 4. a 6. tygodniem od zakażenia. Organizm przeciwciała zaczyna wytwarzać między 7. a 21. dniem po infekcji.

U około 20% ludzi wynik ASO może być fałszywie niski, ponieważ u tylu chorych organizm nie jest w stanie wytworzyć przeciwciał w ilości adekwatnej do zakażenia. Natomiast u 5% osób wynik może być fałszywie wysoki – osoby te są zdrowe, ale mimo to ich organizm wytwarza przeciwciała ASO.

Wysokie ASO u dziecka, czyli powyżej 333 jednostek na mililitr krwi, często występuje łącznie z objawami chorób, które wywołują paciorkowce z grupy A. Są to m.in.:

• angina (ropne zapalenie gardła),
  
• zapalenie płuc,
  
• szkarlatyna (płonica) – objawia się wysoką gorączką, bólem gardła, bólem głowy, brzucha, wymiotami, wieloma drobnymi zmianami skórnymi o intensywnie czerwonej barwie, rumieniem na twarzy; charakterystyczny dla szkarlatyny jest też tzw. malinowy język,
  
• liczajec – zakażenie skóry,
  
• zapalenie ucha środkowego,
  
• róża (nie różyczka) – dotyka przeważnie dzieci i osoby starsze, objawia się gorączką, zmianami zapalnymi skóry (obrzęk, skóra napięta, lśniąca, mocno zaczerwieniona, czasem pęcherze i silne złuszczanie naskórka), występują też dreszcze, a węzły chłonne się powiększają; powikłaniem róży może być sepsa (posocznica), czyli stan realnie zagrażający życiu.
  

Podwyższone ASO u dziecka może brać się też z niewyleczonych zębów. Przed rozpoczęciem leczenia antybiotykami należy wyleczyć zęby i ponowić badanie ASO.