Arachnofobia (z gr. arachne ‘pająk’, phobia ‘fobia’), jest jedną z najczęściej występujących fobii na świecie i na ogół objawia się paraliżującym strachem. Podobnie jak większość fobii, arachnofobia zdaniem wielu psychologów ma początek w dzieciństwie. Na szczęście istnieje kilka skutecznych metod leczenia, które pozwalają raz na zawsze wyzwolić się ze strachu na widok pająków i stworzeń ich przypominających.
Na czym polega lęk i strach przed pająkami?
Dla większości osób widok pająka nie jest przyjemny, tym bardziej jego obecność w miejscach niepożądanych, jak np. ubrania, pościel czy meble. Tego typu sytuacje nie wiążą się jednak z wybuchem paniki bądź paraliżującego strachu. U osób cierpiących na arachnofobię nie tylko dochodzi do tego rodzaju emocji, ale również do zniekształcenia wyobrażenia na temat pajęczaków, polegającego na przekonaniu o wywoływanych przez nie niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia, a nawet życia. Co więcej, osoby z arachnofobią nie muszą widzieć i bezpośrednio konfrontować się z pająkami, by wprawić się w niechciany nastrój, lęk i rozpacz. Samo myślenie o tych bezkręgowcach wywołuje w nich przerażenie. Pająki w wyobraźni osób z arachnofobią są zdecydowanie większe i potężniejsze niż w rzeczywistości.
Przyczyny arachnofobii
Istnieje wiele przyczyn wywołujących lęk przed pająkami. Jednym z nich jest ciężkie przeżycie w okresie dzieciństwa, które może być związane bezpośrednio z pająkami, czyli np. straszenie pajęczakami przez starsze rodzeństwo. Może zostać także wywołane obserwacjami zachowań dorosłych, którzy bali się widoku pająków. Jak zauważają psycholodzy, jeśli rodzice cierpią na arachnofobię lub reagują na widok pająków nadmiernym obrzydzeniem, wstrętem lub strachem, istnieje wielkie prawdopodobieństwo przekazania tego lęku dzieciom. W dzieciństwie ludzie uczą się wielu zachowań poprzez obserwację i naśladowanie dorosłych, dlatego część specjalistów źródeł arachnofobii upatruje właśnie w tym okresie życia.
Odmienna teoria głosi, że za proces powstawania arachnofobii odpowiedzialny jest lęk pierwotny. Zwolennicy tej teorii zakładają, że w procesie ewolucji wytworzył się mechanizm powodujący chęć ucieczki na widok pająków lub rozpoznanie w nich potencjalnego niebezpieczeństwa. Teoria zakłada także istnienie pewnego kulturowego wyobrażania na temat pajęczaków, które są utożsamiane z czymś strasznym, czego należy unikać. Psychoanalityczna teoria zakłada, że arachnofobia jest projekcją na pająka skłonności analnych danej osoby, ze względu na postrzeganie go jako coś wstrętnego, brudnego i odrażającego. Psychoanalitycy upatrują źródeł tego rodzaju fobii również w okresie edypalnym (między 4. a 7. rokiem życia), kiedy to pająk jest utożsamiany z agresywnym samcem.
Objawy arachnofobii
Lęk przed pająkami w przebiegu arachnofobii to tylko jeden z wielu objawów. Poza nieuzasadnionym strachem najczęściej obecne są także fizyczne symptomy, które można porównać do przeżywania silnego stresu. Arachnofobia objawia się: dreszczami, gęsią skórką, zawrotami głowy (wraz z omdleniami), przyspieszoną pracą serca, nudnościami, wymiotami oraz ogólnym roztrzęsieniem.
Osoby z arachnofobią na widok pająka często reagują również krzykiem, płaczem, a nawet próbą natychmiastowej ucieczki. Zdarza się, że są tak mocno sparaliżowane, że nie potrafią się poruszyć. Strach przed pająkami nie ustępuje, nawet gdy osoba cierpiąca na arachnofobię zdaje sobie sprawę, że tylko niewielki odsetek pająków na świecie może jej zagrozić.
Jak wyleczyć fobię przed pająkami?
W większości przypadków arachnofobia nie wymaga leczenia, taka osoba po prostu unika kontaktu z pająkami. Terapia może okazać się potrzebna w sytuacji, gdy objawy utrudniają funkcjonowanie człowieka. Istnieje wiele metod leczenia arachnofobii. Skuteczne mogą okazać się metody terapii polegające na oswojeniu oraz późniejszym wyzbyciu się strachu i emocji wywoływanych widokiem pająków.
Jak podkreślają lekarze, jedną z metod przynoszących największe korzyści jest tzw. desensytyzacja (odwrażliwianie). Polega na stopniowym zmniejszaniu reakcji na rzecz lub czynność, która wywołuje strach. Osoby próbujące uporać się z arachnofobią oglądają najpierw zdjęcia pająków, słuchają racjonalnych i uargumentowanych wyjaśnień terapeuty, który prowadzi leczenie. Kolejnym etapem desensytyzacji są próby oswajania się z prawdziwymi pająkami poprzez oglądanie ich w terrarium, zbliżanie się do nich.
Ostatecznym etapem jest dotknięcie pająka, a nawet trzymanie go na dłoni. Kolejną metodą jest terapia implozywna, zakładająca gwałtowne zderzenie z bodźcem wywołującym lęk, przez wielu nazywana „rzucaniem na głęboką wodą”. W leczeniu arachnofobii polega ona np. na położeniu pająka na ramieniu osoby z arachnofobią bez wcześniejszego poinformowania jej o tym. Po kilku takich zabiegach następuje zwykle osłabienie reakcji lękowej.