Antybiotykoterapia to metoda pozwalająca na skuteczne zwalczanie chorobotwórczych bakterii i leczenie wywołanych przez nie chorób. Powszechne nadużywanie antybiotyków i nieprawidłowe ich stosowanie sprawia, że formułuje się ogólnoświatowe i lokalne wytyczne zmierzające do racjonalnego wykorzystania tych cennych leków.

Zasady racjonalnej antybiotykoterapii

Racjonalna antybiotykoterapia ma za zadanie doprowadzić do szybkiej i całkowitej eliminacji chorobotwórczych (patogennych) bakterii oraz zminimalizować skutki uboczne.

Podstawowe zasady racjonalnej antybiotykoterapii to przede wszystkim:

• leczenie celowane – podawanie leku, na który dana bakteria jest wrażliwa,

• stosowanie właściwych dawek,

• nieprzerywanie terapii przed zakończeniem całego cyklu,

• unikanie profilaktycznego (osłonowego) stosowania antybiotyków w nieuzasadnionych przypadkach (np. banalnych infekcjach wirusowych górnych dróg oddechowych),

• stosowanie leków jak najprostszych,

• zachowywanie leków najnowszych do leczenia ciężkich zakażeń,

• stosowanie osłony probiotycznej, by uniknąć zniszczenia naturalnej flory bakteryjnej organizmu.

Realizacja tych rekomendacji w antybiotykoterapii umożliwia skuteczne leczenie chorych, przy jednoczesnym uniknięciu powstawania szczepów bakterii opornych na dostępne leki.

Celowana antybiotykoterapia

Celowana terapia antybiotykowa to najlepszy sposób stosowania leków przeciwbakteryjnych. Aby skutecznie realizować tę zasadę, należy przeprowadzić dwa badania: posiew na obecność bakterii oraz – po wyodrębnieniu szczepu chorobotwórczego – antybiogram.

Posiew na obecność bakterii wykonuje się z użyciem jałowo pobranego materiału biologicznego z miejsca zakażenia. Pobrane próbki przenosi się na specjalne podłoża i inkubuje, by wyhodować dużą kolonię drobnoustrojów. Pozwala to na identyfikację gatunku i szczepu bakterii. Aby sprawdzić, czy bakterie obecne u danego chorego są wrażliwe na konkretne leki, wykonuje się antybiogram. Dzięki temu lekarz może zastosować lek, który zadziała najsilniej i najszybciej.

Celowaną antybiotykoterapię stosuje się wówczas, gdy rozpoczęcie leczenia może być przesunięte o kilka dni niezbędnych na wykonanie badań (czyli najczęściej w przypadku schorzeń przewlekłych lub nawracających). W ostrych, zagrażających zdrowiu lub życiu infekcjach decyzję podejmuje się przed otrzymaniem wyników antybiogramu, kierując się oceną stanu chorego i wiedzą na temat tego, jakie drobnoustroje najczęściej wywołują określone choroby.

Wytyczne antybiotykoterapii

Oporność bakterii na antybiotyki to jeden z największych problemów medycyny klinicznej. Podawanie antybiotyków w za małych dawkach, przez zbyt krótki czas albo stosowanie najnowszych, najmocniejszych antybiotyków do leczenia banalnych schorzeń sprawia, że coraz więcej szczepów wytwarza oporność na określone leki. Ogranicza to możliwości wyleczenia choroby i zmusza do stosowania preparatów o wielu działaniach niepożądanych.

W związku z tym międzynarodowe organizacje medyczne, organy administracji publicznej zawiadujące środkami na leczenie, a nawet poszczególne szpitale wydają wytyczne antybiotykoterapii. Precyzują w nich:

• konkretne wskazania i przeciwwskazania do użycia danego antybiotyku,

• niezbędne dawki,

• minimalny okres leczenia,

• który lek wolno stosować w oparciu o stan kliniczny chorego, a który może być zalecony jedynie na podstawie wykonanego antybiogramu.

Wytyczne określają też, czy dany lek wolno stosować jako lek pierwszego rzutu, czy dopiero w drugiej lub trzeciej kolejności, o ile poprzednie antybiotyki nie okazały się skuteczne. Poszczególne szpitale zatrudniają specjalistów z zakresu farmakologii klinicznej, by doradzali lekarzom przy wyborze leków oraz kontrolowali stosowanie się do wytycznych.

Zajmują się oni również koordynacją profilaktyki i zwalczania niezwykle niebezpiecznych zakażeń wewnątrzszpitalnych. Ze względu na wagę problemu oporności bakterii polskie Ministerstwo Zdrowia powołało Narodowy Program Ochrony Antybiotyków na lata 2016–2020.

Osłona antybiotykowa w stomatologii

Antybiotykoterapia w stomatologii powinna być stosowana w ściśle określonych przypadkach, najczęściej profilaktycznie (osłonowo) w okresie planowanych zabiegów z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej. Leki dobiera się, uwzględniając ich zdolność do penetracji tkanki kostnej. Użycie antybiotyku w ostrej fazie chorób, takich jak zapalenia miazgi, tkanek okołowierzchołkowych czy zębodołu, może doprowadzić do powstania ropnia. Decyzję o rozpoczęciu antybiotykoterapii podejmuje stomatolog.

Jak stosować probiotyk przy antybiotykoterapii?

Stosowanie probiotyków i odpowiedniej diety przy długiej antybiotykoterapii to istotny sposób na uniknięcie powikłań związanych ze zniszczeniem normalnej, fizjologicznej flory bakteryjnej przez stosowany lek. Często jest ono powodem zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych (np. jamy ustnej, skóry, zewnętrznych narządów płciowych lub pochwy). Brak bakterii jelitowych może być też przyczyną biegunki, bólu brzucha i upośledzać wchłanianie wielu cennych witamin, mikro- i makroelementów. Dlatego zaleca się stosowanie w trakcie i po antybiotykoterapii probiotyków – preparatów zawierających najczęściej liofilizowane (specjalnie wysuszone) szczepy pałeczek kwasu mlekowego (Lactobacillus). Po podaniu namnażają się one w organizmie i odtwarzają prawidłowe, zdrowe środowisko.

Naturalnym źródłem bakterii probiotycznych są jogurty, kefiry, kwaśne mleko. W okresie antybiotykoterapii powinny być uzupełnieniem diety. Należy jedynie pamiętać, by żadnych probiotyków nie spożywać jednocześnie z antybiotykiem – trzeba robić to pomiędzy przyjmowaniem poszczególnych dawek leku.