Ponad 100 z poznanych dotychczas 6500 alkaloidów jest wykorzystywanych w celach medycznych. Do niedawna uważano te związki za swego rodzaju odpady produkcyjne, ponieważ nie uczestniczą w metabolizmie komórki, ale w ostatnich latach naukowcy coraz częściej sugerują, że są one syntetyzowane przez rośliny w celu ochrony przed roślinożercami.
Alkaloidy – podział
Różnorodność alkaloidów jest ogromna, co nie powinno dziwić, biorąc pod uwagę ich liczbę. Jedna z często stosowanych klasyfikacji tych związków dzieli je na:
- „prawdziwe" alkaloidy (alkaloidy właściwe), które zawierają nitrogen w heterocyklu i pochodzą od aminokwasów; do najbardziej znanych związków zalicza się atropinę, nikotynę i morfinę;
- „protoalkaloidy" – też są pozyskiwane z aminokwasów i zawierają nitrogen; do tej grupy alkaloidów należą: adrenalina, efedryna i meskalina;
- alkaloidy poliaminowe – pochodne putrescyny, spermidyny i sperminy;
- alkaloidy peptydowe i cyklopeptydowe;
- pseudoalkaloidy – związki zbliżone do alkaloidów, które nie pochodzą od aminokwasów; do związków tego typu zalicza się alkaloidy terpenowe, steroidowe i purynowe (teobromina, teakryna i kofeina).
Teina – alkaloid w herbacie
Pod nazwą „teina" kryje się ta sama substancja, którą – zależnie od źródła pochodzenia – określa się mianem kofeiny, mateiny lub guaraniny. Jest to związek psychoaktywny o działaniu stymulującym dodawany do napojów gazowanych i energetyzujących. Długotrwałe, regularne spożywanie produktów zawierających teinę sprawia, że organizm przyzwyczaja się do jej podaży i słabiej na nią reaguje.
Wbrew obiegowej opinii ilość teiny w liściach herbaty nie jest mniejsza niż kofeiny w ziarnach kawy – jest dokładnie na odwrót. Susz herbaciany zawiera więcej teiny niż ziarna kawowe, ale sposób parzenia herbaty jest mniej intensywny, przez co uzyskany napar ma mniejszą moc od filiżanki kawy.
Przekonajcie się, jaka kawa jest najzdrowsza. Odpowiedź na filmie poniżej:
Ponadto uzyskany odcień herbaty nie jest wskaźnikiem zawartości alkaloidów w liściach herbaty – zielona herbata może mieć więcej teiny niż czarna, na przykład z powodu innej techniki przerobu lub odmiennych warunków prowadzonych upraw.
Alkaloidy roślinne – działanie
Teina/kofeina wpływa na funkcjonowanie organizmu na wielu płaszczyznach:
- pobudza działanie centralnego układu nerwowego, dodając energii i poprawiając zdolność koncentracji;
- pozytywnie wpływa na nastrój (oddziałuje na stężenie dopaminy – hormonu odpowiedzialnego za dobre samopoczucie);
- działa moczopędnie i może zwiększać ryzyko wystąpienia niewielkich zaburzeń wodno-elektrolitowych;
- nasila wydzielanie kwasu w żołądku i może spowodować dolegliwości trawienne lub zgagę;
- podnosi ciśnienie tętnicze krwi;
- może utrudniać wchłanianie wapnia w organizmie.
Optymalne działanie teiny ma miejsce 45–60 minut po jej spożyciu i utrzymuje się od 4 do 6 godzin. Wrażliwość na tę substancję to kwestia indywidualna, ale u osób palących papierosy jej wpływ na organizm utrzymuje się zwykle krócej.
Alkaloid w ziarnach kawy – jakie skutki ma jego nadmiar?
Za bezpieczną dawkę kofeiny uważa się 400 mg dziennie – jest to odpowiednik około 4–5 filiżanek kawy dziennie. Częste przekraczanie tej porcji może mieć poważne następstwa, a mianowicie zaburzenia rytmu serca, odwodnienie, bóle i zawroty głowy, bezsenność oraz nerwowość.
Osoby, które regularnie piją dużo kawy, na przykład w celu poprawy koncentracji lub pozbycia się uczucia senności, po pewnym czasie zauważają, że dotychczasowa ilość naparu nie wystarcza do uzyskania pożądanego efektu. Zwiększając stopniowo podaż kofeiny, mogą z łatwością przekroczyć zalecany bezpieczny limit jej spożycia i narazić się na problemy zdrowotne.
Kofeiny powinny unikać kobiety ciężarne i karmiące piersią, a także wszystkie osoby dotknięte problemami zdrowotnymi na tle nerwowym, posiadające wrzody lub zaburzenia pracy serca. Substancja ta może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, na przykład preparatami stosowanymi w leczeniu astmy oraz z częścią antybiotyków.
Zobaczcie, kto powinien unikać picia kawy:
Alkaloidy – różne zastosowania
Kofeina może paraliżować i zabijać owady, które żywią się roślinami – jej działanie ochronne sięga nawet gleby, w której rozwijają się sadzonki kawowca. Ten naturalny pestycyd ma także inne zastosowania. Wchodzi w skład kosmetyków wyszczuplających (z założenia kofeina ma pobudzać usuwanie toksyn ze skóry i ujędrniać ją, ale naukowcy pozostają sceptyczni), preparatów farmakologicznych poprawiających zdolność koncentracji uwagi (chętnie korzystają z nich kierowcy i studenci) i napojów energetyzujących (nie należy spożywać ich jednocześnie z alkoholem).
Silnie toksyczne alkaloidy, takie jak chinina, kodeina i morfina, od lat są stosowane w produkcji leków – oczywiście w niewielkich i bezpiecznych dawkach. Doskonale sprawdzają się też w walce ze szkodnikami (np. strychnina).