Alfa-fetoproteina (AFP) to białko wytwarzane przez płód, a konkretnie jego wątrobę, pęcherzyk żółciowy i inne elementy przewodu pokarmowego. Fizjologicznie poziom alfa- fetoproteiny wzrasta na początku ciąży, osiągając szczytowe wartości przed 20. tygodniem życia płodowego. Po tym czasie stopniowo się obniża. Białko to przenika do krwi matki ze znacznym opóźnieniem, a jego najwyższe stężenie we krwi ciężarnej jest osiągane dopiero pod koniec ciąży. U dorosłych (wyłączając kobiety w ciąży) wysoki poziom alfa-fetoproteiny jest markerem zmian nowotworowych, w tym raka wątrobowo-komórkowego, nowotworów zarodkowych, raka dróg żółciowych i raka trzustki. Podwyższony jej poziom pojawia się we krwi również w przypadku marskości wątroby i w wirusowym zapaleniu wątroby.
Alfa-fetoproteina – normy
Poziom alfa-fetoproteiny oznacza się w surowicy krwi. U osób dorosłych wynosi ono poniżej 40 µg/l. U kobiet w ciąży te wartości są wyższe i górna granica zależy od tygodnia ciąży, a także od wartości referencyjnych przyjętych w danym laboratorium.
Kiedy wykonuje się badanie poziomu alfa-fetoproteiny?
Jest to jedno z badań wykonywanych u kobiet pomiędzy 14. a 20. tygodniem ciąży, w ramach tzw. testu potrójnego. Pozwala on na podstawie stężenia alfa-fetoproteiny, estriolu i gonadotropiny kosmówkowej określić ryzyko wystąpienia zaburzeń rozwojowych dziecka, w tym wad ośrodkowego układu nerwowego, rozszczepu kręgosłupa, zespołu Downa i zespołu Edwardsa. Mimo że badanie dotyczy dziecka, krew pobiera się od matki, ponieważ w sytuacji wystąpienia wady rozwojowej dziecka, zwiększona ilość AFP zostaje wydzielana do płynu owodniowego i krążenia matki. Wzrost stężenia alfa-fetoproteiny w stosunku do normy dla danego tygodnia ciąży nie odzwierciedla ciężkości wady rozwojowej u dziecka.
Poza kobietami w ciąży poziom AFP określa się u chorych onkologicznych, czyli ze schorzeniami nowotworowymi. Alfa-fetoproteina jest markerem wielu zmian złośliwych, jak:
- rak zarodkowy w gonadach,
- rak płuc,
- rak żołądka,
- chłoniak,
- rak dróg żółciowych.
Marker AFP bardzo dobrze koreluje ze stanem chorego w raku wątrobowokomórkowym. Wraz z rozrostem guza nowotworowego poziom alfa-fetoproteiny rośnie. Proporcjonalnie spada po podjęciu skutecznego leczenia. Należy mieć na uwadze, że poziom alfa-fetoproteiny może również wzrosnąć w innych chorobach wątroby, takich jak marskość czy zapalenie, a więc nie jest to swoisty marker jednego schorzenia. Podwyższony poziom alfa-fetoproteiny nie może stanowić podstawy dla postawienia diagnozy, a jedynie wskazówkę do jak najszybszej dalszej diagnostyki obejmującej badania obrazowe. Podobnie w przypadku ciąży – podwyższony poziom alfa-fetoproteiny to nie diagnoza. To jedynie wskazanie dla poszerzenia diagnostyki, wykonania szczegółowego obrazowania ultrasonograficznego. Natomiast wynik ujemny w ciąży wyklucza wadę u dziecka.
Jak wykonuje się badanie poziomu alfa-fetoproteiny?
Badanie poziomu alfa-fetoproteiny wykonuje się z krwi żylnej pobranej najczęściej z okolicy dołu łokciowego. Badanie nie wymaga żadnego przygotowania i tak jak w przypadku innych badań wykonywanych z krwi żylnej – nie ma przeciwwskazań do jego wykonania.
Jak w przypadku każdego pobierania krwi istnieje ryzyko przedłużonego krwawienia i pojawienia się krwiaka. Ryzyko zakażeń i innych powikłań jest w dzisiejszych czasach praktycznie zerowe.