Późne nabycie umiejętności mówienia nie musi być spowodowane problemami z rozwojem intelektualnym dziecka. Alalia może trwać bardzo długo (w niektórych przypadkach nawet do 14. roku życia) i uniemożliwiać skuteczną naukę mówienia.

Alalia u dzieci

Większość rodziców zaczyna niepokoić się, kiedy ich dzieci, pomimo normalnego rozwoju fizycznego i psychicznego, nie zaczynają mówić wtedy, gdy robią to już ich rówieśnicy. W takiej sytuacji pojawiają się podejrzenia, związane z ewentualnym opóźnieniem intelektualnym pociech. Bardzo często problem nie ma z nim jednak nic wspólnego.

Alalia, czyli rozwojowe zaburzenie mowy, związane najczęściej z uszkodzeniem struktur korowych mózgu, trwa zwykle do 6.–7. roku życia (chociaż zdarzają się także przypadki czternastolatków cierpiących na tę chorobę) i skutecznie uniemożliwia porozumiewanie się za pomocą mowy. Niestety, społeczeństwo rzadko kiedy podchodzi do takich przypadków ze zrozumieniem – odzwierciedla się to również w zwyczajowej nazwie schorzenia (niemota lub słuchoniemota).

Wbrew pozorom dzieci dotknięte alalią są w pełni rozwinięte intelektualnie – czasami wyróżniają się nawet niebywałą spostrzegawczością albo pamięcią. W pełni wykształca się także ich słuch oraz narządy mowy, doskonale porozumiewają się za pomocą gestów oraz onomatopei. Prawdopodobnie na alalię mają wpływ urazy okołoporodowe, zapalenie opon mózgowych lub urazy czaszki i mózgu, do których doszło przed nabyciem umiejętności posługiwania się językiem. Odpowiednia terapia umożliwia dzieciom stopniowe poznawanie mowy oraz poprawienie artykulacji, osoby pracujące z dziećmi muszą być jednak wyjątkowo i wyrozumiałe.

Alalia – objawy

Pierwsze objawy alalii są najczęściej związane z brakiem podejmowania prób mówienia. Powodem do niepokoju jest brak pierwszych słów do 18. miesiąca, następnie brak umiejętności tworzenia prostych kolokacji po 2. urodzinach. Zawsze jest to jednak kwestia indywidualna i nie zawsze musi być podyktowana czynnikami chorobowymi. Objawami alalii może być również błędna artykulacja wielu głosek, trudność z zapamiętywaniem i konotowaniem nazw, brak zrozumienia pytań i poleceń, mały zasób słownictwa, wydłużona reakcja na bodźce. Oczywiście, pojawienie się jednego lub wielu z tych symptomów nie oznacza alalii. Podczas diagnostyki należy przede wszystkim ustalić, czy dziecko nie ma problemów ze słuchem, przeprowadza się także badania rozwoju umysłowego. Dopiero wykluczenie innych przyczyn pozwala mówić o rozwinięciu alalii. Większość dzieci ma świadomość choroby i jest to przedmiot kompleksu niższości wobec rówieśników. Zadanie rodzica i terapeuty polega wobec tego nie tylko na ułatwieniu procesu nauki mowy, ale także na zrozumieniu choroby i motywowaniu dziecka do dalszej pracy.

Zobacz też: Kiedy niemowlę zaczyna gaworzyć? 

Alalia – rodzaje

Lekarze wyróżniają dwa rodzaje alalii. Są to:

• Alalia sensoryczna (zwana także percepcyjną) – często jest mylona z głuchotą lub oligofrenią. Diagnozuje się ją niezwykle rzadko, a klasyczne objawy to brak reakcji na polecenia słowne oraz porozumiewanie się za pomocą mimiki oraz gestów. Rozumienie jest bardzo ograniczone, czasami dzieci powtarzają przypadkowe słowa i lepiej radzą sobie w tematyce, którą są zainteresowane. W komunikacji pomaga używanie ograniczonej liczby słów oraz konstruowanie prostych, krótkich zdań. Niektórzy chorzy cierpiący na alalię sensoryczną chętnie rysują, za pomocą gestów i mimiki odgrywają całe sceny, wygłaszają także pozbawione sensu zlepki słów. Charakterystyczny jest także agramatyzm (nierespektowanie norm gramatycznych).
  
• Alalia motoryczna (ruchowa) – rozumienie mowy jest zaburzone w mniejszym stopniu niż mówienie. Zazwyczaj towarzyszy jej brak sprawności fizycznej, opóźnione nabycie umiejętności chodzenia. Dzieci mają problemy z wymawianiem zbitek głosek, zazwyczaj posługują się tylko niektórymi z nich. W przeciwieństwie do alalii sensorycznej, chorzy cierpiący na alalię motoryczną posługują się gestami tylko we wczesnym etapie nauki mówienia, potem wykorzystują je niezwykle rzadko, zapominają także, w jaki sposób powinni artykułować konkretne wyrazy.
  

Zobacz też: Dyzartria - niewyraźna mowa u dzieci

 Leczenie alalii

Terapia alalii przypomina leczenie afazji – jest długotrwała, skupia się na indywidualnych zajęciach, podczas których przyspiesza się rozwój dziecka. W czasie zajęć pracuje się nad umiejętnością interpretowania różnych bodźców, gimnastyką, rytmiką, umiejętnością wypowiadania dźwięków i konkretnych głosek. Podstawią leczenia alalii jest dobra atmosfera, która pozwoli dziecku na spokojne oswajanie mowy. Ważną rolę w terapii zajmuje także spędzanie czasu z rówieśnikami i wykorzystywanie nauczonych słów w sytuacjach naturalnych. Leczenie alalii jest wprawdzie długotrwałe, ale zwykle przynosi bardzo dobre efekty i pozwala choremu na pełne wyleczenie. Jego kluczowym elementem jest właściwa współpraca z logopedą.