Dyzartia – to zaburzenia mowy związane z dysfunkcja aparatu wykonawczego (języka, podniebienia, krtani, gardła). W dyzartrii zdolność mowy zostaje utracona na skutek paraliżu, niedowładu lub uszkodzeń aparatu mowy. Zalicza się do niej także zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem móżdżku oraz obwodowego układu nerwowego. O afazji mówi się wtedy, gdy zaburzenia mowy nie są spowodowane niesprawnością aparatu mowy ani problemami ze słuchem.

Definicja, przyczyny afazji i grupy ryzyka wystąpienia zaburzeń mowy

Co to jest afazja? To zaburzenie mowy powstałe na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Polega na utracie zdolności mowy, jej rozumienia lub tylko zdolności nazywania przedmiotów, zjawisk i stanów. Wszystkie typy afazji mogą występować łącznie (afazja mieszana). Najczęściej afazja mowy łączy się z utratą umiejętności pisania i czytania.

Zaburzenia mowy tego typu mogą występować u osób w różnym wieku, ale najczęściej pojawiają się u najmłodszych. Afazja u dzieci zauważalna jest już około 2. i 3. roku życia jako brak postępów w nauce mówienia.

Przyczyny afazji dziecięcej nie są do końca jasne, ale z dużym prawdopodobieństwem wskazuje się na:

• nieprawidłowe wykształcenie części mózgu odpowiedzialnych za mowę,
• uszkodzenie struktury mózgu,
• wrodzone wady budowy mózgu,
• infekcje mózgu,
• uszkodzenia mózgu w okresie życia płodowego lub podczas porodu czy w okresie noworodkowym bądź niemowlęcym.

Afazja mowy występuje też w przebiegu chorób uszkadzających mózg, takich jak:

• choroba Alzheimera,
• choroba Parkinsona,
• rak mózgu,
• udar mózgu,
• fizyczny uraz struktury mózgu.

Mimo że ośrodek mowy zlokalizowany jest w lewej półkuli mózgu, to także uszkodzenie prawej półkuli może spowodować afazję.

Objawy afazji i rodzaje: afazja ruchowa, czuciowa, amnestyczna

Osoba dotknięta afazją nie może porozumieć się z otoczeniem. Wyróżnia się trzy rodzaje afazji, choć wszystkie z nich mają tę samą podstawę – uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.

Afazja ruchowa (inaczej afazja motoryczna, ekspresyjna) polega na tym, że chory rozumie mowę, jednak nie jest w stanie poprawnie artykułować dźwięków. Ekstremalną odmianą jest afazja Broki, w której chory w ogóle nie jest w stanie mówić, mimo że rozumie mowę.

Objawy afazji motorycznej i afazji Broki to:

• zaburzenia płynności mowy,
• utrata umiejętności powtarzania,
• parafrazje – zastępowanie głosek lub wyrazów innymi,
• stosowanie niepoprawnych gramatycznie form,
• niepoprawna artykulacja,
• trudności w nazywaniu przedmiotów.

Afazja ekspresyjna często łączy się z utratą zdolności pisania i czytania. W wyniku tego następuje utrata możliwości porozumiewania się z otoczeniem.

Afazja czuciowa (inaczej afazja Wernickiego) zaburza mowę w inny sposób niż afazja ruchowa – chory nie traci zdolności mowy, ale nie rozumie mowy ani swojej, ani innych. Traci natomiast zdolność czytania i pisania. Osoba z afazją czuciową może mówić płynnie, jest w stanie powtarzać usłyszane głoski i wyrazy. Jednak jej wypowiedzi są pozbawione sensu. Inne objawy afazji czuciowej to:

• zniekształcanie słów,
• mówienie niegramatyczne,
• wypowiedzi pozbawione logiki,
• używanie słów niezgodnie z ich znaczeniem,
• potok słów.

Trzecim rodzajem zaburzeń mowy spowodowanych uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego jest afazja amnestyczna (nominalna). Osoba dotknięta tym typem nie potrafi nazywać przedmiotów ani zjawisk czy stanów, ale jest w stanie opisać te rzeczy.

Afazja u dzieci jest trudniejsza do zdiagnozowania, ponieważ niektóre zaburzenia mowy w młodym wieku, szczególnie podczas nauki mówienia, mogą być brane za nieudolne próby w tym procesie. Afazja dziecięca objawia się tym, że dziecko:

• późno zaczyna mówić – nawet do 8. roku życia,
• ma problemy z wypowiadaniem słów i powtarzaniem,
• zniekształca słowa,
• ma trudności w wypowiadaniem dłuższych słów niż dwusylabowe,
• łatwo zapomina słowa, którego się wcześniej nauczyło,
• mówi, dzieląc słowa na sylaby,
• ma ubogie słownictwo,
• nie panuje nad składnią w dłuższych wypowiedziach,
• buduje przeważnie krótkie wypowiedzi.

Symptomem afazji u dzieci jest też zaburzenie rozumienia kierowanych do nich komunikatów i trudności w skupieniu uwagi podczas odbioru tekstu czytanego czy mówionego.

Leczenie afazji motorycznej i czuciowej: terapia logopedyczna

Każdy rodzaj afazji można leczyć, a terapia polega na wykonywaniu ćwiczeń zaleconych przez specjalistę. Właściwe leczenie afazji motorycznej u dzieci i u dorosłych opracowuje i wdraża logopeda, czyli specjalista zajmujący się różnymi zaburzeniami mowy. Podobnie w przypadku innych rodzajów tego zaburzenia. Ćwiczenia są dostosowane do możliwości osoby z afazją oraz do typu tego zjawiska.

Skuteczność leczenia zależy w dużej mierze od pracy nie tylko z logopedą, ale też samodzielnej. Kluczem do zminimalizowania objawów afazji jest regularność ćwiczeń i wkładanie w nie maksymalnego wysiłku. Większe szanse na poprawę mają osoby z afazją ruchową niż czuciową.