Choć większość z nas obawia się choroby nowotworowej, to nie ona stanowi główną przyczynę zgonów. Najwięcej Polaków umiera z powodu chorób układu krążenia. Jak można to zmienić? Jak podkreśla prof. Agata Bielecka-Dąbrowa, podstawą jest oczywiście unikanie czynników ryzyka, takich jak brak ruchu, palenie papierosów czy bogata w tłuszcze zwierzęce, niezdrowa dieta. Ale bardzo ważne jest również regularne wykonywanie badań. Jednym z nich jest wskaźnik kostka-ramię - bardzo pomocne i ciągle jeszcze niedocenione badanie, które pozwala na czas wykryć toczący się w tętnicach proces miażdżycowy. Coraz częściej mówi się, że badanie to powinny wykonywać co roku wszystkie osoby po 50. roku życia. Nasza ekspertka wyjaśnia, na czym polega wskaźnik kostka-ramię i wymienia cztery inne badania ważne dla serca.

Badania serca - jakie i kiedy

1. Pomiar ciśnienia

Szacuje się, że ponad 30 proc. Polaków ma nadciśnienie tętnicze. Co gorsza, spora część nawet nie wie o chorobie, bo nigdy go nie mierzyła. Tymczasem niekontrolowane lub nieleczone nadciśnienie to prosta droga do zawału, udaru, czyli chorób, które mogą doprowadzić do kalectwa czy śmierci. Dlatego tak ważne jest sprawdzenie swoich wartości ciśnienia tętniczego.

Zobacz także: Jak prawidłowo mierzyć ciśnienie tętnicze krwi?

Według europejskich wytycznych dotyczących postępowania w nadciśnieniu tętniczym osoby, które mają optymalne ciśnienie – tj. poniżej 120/80 mm Hg– powinny mierzyć swoje ciśnienie przynajmniej raz na 5 lat. Przy prawidłowym ciśnieniu – 120-129mm Hg /80-84 mm Hg wystarczy kontrola raz na trzy lata. Osoby, które mają wysokie prawidłowe ciśnienie, czyli 130-139mm Hg / 85-89 mm Hg powinny kontrolować ciśnienie przynajmniej raz w roku, jeżeli ciśnienie jest równe lub przekracza 140/ 90 mm Hg można podejrzewać nadciśnienie tętniczego. Jeśli kolejne badania potwierdzą nadciśnienie to częstotliwość pomiarów powinien ustalić lekarz i wprowadzić odpowiednie leczenie. Nie tylko farmakologiczne.

Modyfikacja stylu życia potrzebna jest zawsze. Jednak do każdego pacjenta trzeba podejść indywidualnie i to od decyzji lekarza zależy, czy wprowadzić leki czy może wystarczy sama zmiana nawyków. Warto zaznaczyć, że nadciśnienie tętnicze może być uwarunkowane genetycznie i osoby, które miały w rodzinie kogoś z tym schorzeniem powinny szczególnie o siebie dbać i częściej się kontrolować– dodaje specjalistka.

2. Lipidogram

Badanie stężenia cholesterolu, jego frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydów.

Zaburzenia lipidowe występują u 60–70 proc. Polaków powyżej 18. roku życia. Jednocześnie każde zmniejszenie stężenia lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL) o 1 mmol/l odpowiada redukcji ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego na podłożu miażdżycy o około 1/5.

Badania przesiewowe w zakresie lipidogramu powinny być wykonywane u osób z chorobą układu krążenia, przewlekłą chorobą nerek lub chorobą o podłożu autoimmunologicznym, także u osób zdrowych, ale z co najmniej jednym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, cukrzyca, nadwaga, obciążający wywiad rodzinny) oraz u wszystkich mężczyzn >40 roku życia i kobiet >50 roku życia. Przy prawidłowym lipidogramie według zaleceń Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego wskazane jest powtórzenie badania nie rzadziej niż co 3-5 lat. U osób z hipercholesterolemią od oceny lekarza zależy, jak często pacjent ma się badać i zgłosić na wizyty kontrolne – dodaje.

Po osiągnięciu docelowego stężenia LDL badanie należy powtarzać zazwyczaj raz na rok. Warto zaznaczyć, że badaniami pod kątem zaburzeń lipidowych należy objąć także dzieci z rodzinnym wywiadem dyslipidemii, w tym hipercholesterolemii rodzinnej lub przedwczesnej choroby sercowo-naczyniowej oraz dzieci z innymi czynnikami ryzyka.

3. EKG

Dzisiaj badanie EKG mogą wykonywać praktycznie w każdej poradni lekarzy rodzinnych. Dzięki niemu można odpowiednio wcześnie wykryć zaburzenia rytmu czy zmiany niedokrwienne – mówi kardiolog.

Badanie jest bardzo proste, nieinwazyjne i nie wymaga od pacjenta żadnego szczególnego przygotowania. Przed jego rozpoczęciem na ciele umieszcza się specjalne elektrody podłączone do elektrokardiogramu. Następnie urządzenie przez kilka minut rejestruje pracę serca.

Zobacz także: EKG (elektrokardiogram) – zastosowanie badania, przebieg i norma

Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o układzie krążenia:

4. Badanie tętna

Nieprawidłową pracę serca może wykryć także zwykły pomiar tętna. Zdaniem specjalistki osoby, które wyczuły u siebie nierówne bicie serca powinny, jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Taka nieprawidłowość może być objawem arytmii np. migotania przedsionków, które niejednokrotnie prowadzi do udaru mózgu – dodaje.

Jak zmierzyć tętno? Najprościej jest przyłożyć dwa lub trzy palce środkowe na tętnicę promieniową (na nadgarstku) lub na tętnicy szyjnej i delikatnie przycisnąć. Pod palcami powinniśmy poczuć delikatnie pulsowanie. Następnie włączamy sekundnik i liczymy uderzenia pulsu w ciągu minuty. Prawidłowy puls to około 70 uderzeń na minutę.

Zobacz także: Tętno spoczynkowe: jak i gdzie mierzyć? Jakie wartości są prawidłowe?

5. Badanie wskaźnika „kostka-ramię” (ABI)

Mimo że zaczyna być wykonywane coraz częściej, to nadal jest bardzo niedocenianym badaniem. Z jego pomocą można wykryć miażdżycę tętnic obwodowych. Ryzyko jej rozwoju rośnie wraz z wiekiem i, co gorsza, tylko 10 proc. chorych obserwuje u siebie klasyczne objawy. U 40 proc. pacjentów przebiega bezobjawowo.

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest tzw. chromanie przestankowe (inaczej objaw oglądających wystawy sklepowe). Osoby z tą dolegliwością odczuwają silny ból łydek podczas chodzenia, który szybko ustępuje w spoczynku. Około 40-60 proc. pacjentów z chromaniem przestankowym ma współistniejącą chorobę wieńcową, od 25-50 proc. chorych ma zmiany miażdżycowe w naczyniach domózgowych. U 20-25 proc. chorych z przewlekłym niedokrwieniem kończyn dolnych w ciągu pięciu lat może dojść do zawału mięśnia sercowego lub udaru mózgu. Badanie kostka-ramię pozwala wykryć chorobę i uniknąć groźnych powikłań – mówi kardiolog.

Badanie wchodzi w zakres podstawowej opieki medycznej i powinno być wykonywane u osób, u których nie wyczuwa się tętna na kończynach dolnych lub pojawiają się szmery, mają chromanie przestankowe lub niegojące się rany w obrębie kończyny dolnej. Ale nie tylko. Do grupy ryzyka należą osoby, które mają chorobę wieńcową lub naczyń obwodowych, np. miażdżycę w tętnicach szyjnych lub nerkowych, tętniaka aorty brzusznej, przewlekłą chorobę nerek, niewydolność serca, a także osoby, które nie mają objawów, ale znajdują się w grupie ryzyka choroby miażdżycowej – czyli kobiety i mężczyźni powyżej 65 roku życia.

Ocena ABI jest też zalecana osobom poniżej 65 roku życia, które są w grupie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a także osobom, które mają w rodzinie kogoś, kto choruje na miażdżycę i przekroczyły 50 lat. Wskazanie stanowią również cukrzyca, przewlekłe zespoły wieńcowe oraz nadciśnienie tętnicze. Z jego pomocą można ustalić prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy.

Coraz częściej mówi się, aby badanie wskaźnika kostka-ramię wykonywać raz w roku u wszystkich osób po 50. roku życia - dodaje.

A jak wygląda samo badanie? Po pierwsze jest bezbolesne, bezinwazyjne i trwa ok. 15-20 minut. Polega ono na zmierzeniu ciśnień na tętnicach ramiennych kończyn górnych i na tętnicach piszczelowych tylnych i grzbietowych i wyliczenia specjalnego wskaźnika ABI, czyli ilorazu ciśnienia skurczowego mierzonego na stopie do ciśnienia skurczowego mierzonego na ramieniu. Do zmierzenia ciśnienia używa się tzw. ślepego dopplera, czyli małego przenośnego urządzenia wyposażonego w słuchawki lub głośnik oraz tradycyjnego sfingomanometru. Dostępne są również aparaty automatyczne do oceny ABI.

Za wartość prawidłową udaje się wartość w przedziale 1,0-1,3. Wskaźnik kostka-ramię poniżej 0,9 to wynik nieprawidłowy i wskazuje na ≥ 50 proc. zwężenie na odcinku między aortą a dystalnymi tętnicami kończyny dolnej, a poniżej 0,5 sugeruje poważne niedokrwienie kończy. Wartość powyżej 1,3 świadczy o nieprawidłowej sztywności naczyń, które pojawia się np. u pacjentów z cukrzycą.

Obniżone ABI wiąże się z prawie dwukrotnie większym ryzykiem zgonu z powodu chorób i poważnych incydentów sercowo-naczyniowych w porównaniu z każdą grupą ryzyka. Dlatego badanie trzeba wykonywać także u osób, które nie mają żadnych objawów, aby zaklasyfikować ich do grupy małego lub dużego ryzyka - dodaje kardiolog.

Zobacz, jak działa układ krążenia?.

Co jeść, aby mieć zdrowe serce?

Dla serca najlepsza jest dieta DASH bogata w warzywa i owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne i, co za tym idzie, w błonnik, wapń, potas i magnez, natomiast z obniżoną zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. W diecie tej zaleca się spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb i drobiu, a także nasion roślin strączkowych i orzechów. Trzeba natomiast ograniczyć czerwone mięso, słodycze oraz napoje bogate w cukier. Ala sama dieta to za mało. Niezbędna jest jeszcze aktywność fizyczna.

Zobacz także: Dieta DASH - na czym polega? Produkty wskazane i przeciwwskazane, jadłospis

Powinna być ona dostosowana indywidualnie do pacjenta. Warto ćwiczyć co najmniej kilka razy w tygodniu po minimum 30 minut. Jednak osoby, które wcześniej się „nie ruszały” powinny w tej kwestii poradzić się lekarza rodzinnego. Ten znając pacjenta i jego możliwości będzie mógł wskazać bezpieczną dla nas aktywność fizyczną. Jeśli uzna, że coś nam dolega wyśle do specjalisty lub zleci badania, które pozwolą ustalić nasze możliwości. Jednak najbezpieczniejszą formą aktywności - niezależnie od stanu zdrowia – jest spacer. Dodatkowo warto również zrezygnować z palenia, które sprzyja chorobom układu krążenia – mówi prof. Agata Bielecka-Dąbrowa, kardiolog z Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi.