Żywienie pozajelitowe to dostarczanie kompletu substancji odżywczych bezpośrednio do naczyń krwionośnych. Pozwala to na ominięcie niewydolnego układu pokarmowego, zrównoważenie dużego zapotrzebowania energetycznego w przebiegu niektórych stanów chorobowych oraz w przypadku stosowania ścisłej diety.

Żywienie pozajelitowe – cel

Człowiek potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania nie tylko odpowiedniej ilości kalorii i wody, ale również substancji budulcowych, witamin, mikro- i makroelementów. W warunkach normalnych przyswaja je układ pokarmowy. Kiedy jest on uszkodzony przez przewlekłą chorobę lub inny stan uniemożliwiający normalne odżywianie się i picie, wszystkich tych składników należy dostarczać pozajelitowo, czyli dożylnie. W innym wypadku organizm zużywa zgromadzone zasoby, początkowo korzystając z zapasów tłuszczów, a później białek. Odbywa się to kosztem różnych tkanek, głównie mięśni. W krańcowych sytuacjach niedożywania dochodzi do wyniszczenia i po pewnym czasie do śmierci, która w zasadzie jest śmiercią głodową.

Wskazania do stosowania żywienia pozajelitowego

Zespół krótkiego jelita i przewlekłe procesy zapalne przewodu pokarmowego (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego) stanowią około 90% wskazań do przewlekłego (czasem nawet dożywotniego) żywienia pozajelitowego. Powierzchnia wchłaniania niezbędnych do życia składników zmniejsza się w tych stanach w sposób uniemożliwiający przyswojenie odpowiedniej dawki.

Postępujące wyniszczenie nowotworowe również powoduje konieczność intensywnego uzupełniania składników odżywczych, by nie dochodziło do utraty masy ciała i dodatkowego spadku odporności, spowodowanego niedoborami.

Wdrożenie żywienia pozajelitowego może być niezbędne doraźnie, ze wskazań takich jak:

• długotrwała utrata świadomości (tu alternatywą jest żywienie przez stomię żołądkową lub jelitową),
  
• stan po ciężkich urazach,
  
• okres okołooperacyjny, kiedy musi być zachowana ścisła dieta,
  
• ostre zapalenie trzustki (wymagana jest ścisła dieta, a choroba powoduje przyspieszenie metabolizmu),
  
• rozległe poparzenia (przy których dochodzi do utraty przez skórę dużej ilości elektrolitów i białek),
  
• niektóre przypadki radio-i chemioterapii nowotworów,
  
• ostre stany spowodowane przymusowym głodowaniem, anoreksją lub bulimią.
  

Jeśli przewidywany okres pozajelitowego żywienia jest krótki, zleca się jedynie podawanie roztworów glukozy i elektrolitów. Jeśli czas ten przekracza kilka dni, podejmuje się pełną substytucję, z preparatami białkowymi i tłuszczami.

Zobaczcie, jak zbudowany jest układ pokarmowy człowieka oraz jak sposób gryzienia wpływa na trawienie:

Żywienie pozajelitowe – przygotowanie chorego

Doraźne żywienie można prowadzić w formie typowej kroplówki, przez wenflon założony do żyły obwodowej. Konieczne są wtedy częste zmiany miejsca wkłucia ze względu na możliwe stany zapalne żył. Długotrwałe żywienie pozajelitowe wymaga jednak założenia centralnego wkłucia dożylnego. Koniec cewnika, wprowadzonego przez np. żyłę podobojczykową, trafia w pobliże prawego przedsionka, gdzie przepływ krwi jest duży i podawane substancje ulegają szybkiemu rozcieńczeniu.

Po założeniu wkłucia chory uczy się określać dawki preparatów, przygotowywać je na bieżąco oraz utrzymywać drożność cewnika i pielęgnować skórę w miejscu jego wprowadzenia (by zapobiec infekcjom). Prawidłowo obsługiwany cewnik może służyć nawet przez kilka lat, bez potrzeby wymiany.

Korzystanie z pompy infuzyjnej umożliwia utrzymanie właściwego tempa wlewów. Cały ich dobowy cykl może trwać nawet ponad 10 godzin.

Dobrze wyszkolona osoba może samodzielnie realizować cały proces żywienia pozajelitowego w domu.

Preparaty do żywienia pozajelitowego

Preparaty do żywienia pozajelitowego stanowią świetną pożywkę dla drobnoustrojów. Maja krótką ważność, muszą być przechowywane i podawane zgodnie z zaleceniami producenta i lekarza. Dodatkowym problemem skracającym czas ich przydatności są procesy rozpadu i utleniania składników. Niektóre elementy – np. część witamin – są dodawane do roztworów (lub – w przypadku tłuszczów i białek – zawiesin) bezpośrednio przed podaniem dożylnym.

Worki lub butelki z płynami są przygotowywane przez specjalistyczne ośrodki, które gwarantują odpowiedni, często indywidualnie dobrany, skład, jakość i jałowość tych preparatów. Są one regularnie dostarczane chorym przebywającym w domach.

Żywienie pozajelitowe – powikłania

Powikłania żywienia pozajelitowego można podzielić na dwie grupy. Wczesne pojawiają się w okresie zakładania wkłucia centralnego, późne – w czasie użytkowania cewnika.

Wczesne powikłania to najczęściej:

• zakażenia związane z zabiegiem,
  
• przypadkowe uszkodzenie okolicznych struktur i związane z tym krwawienia lub odma opłucnowa,
  
• powikłania zakrzepowo-zatorowe.
  
• W trakcie eksploatacji wkłucia centralnego częstymi komplikacjami są:
  
• zakażenia powłok w okolicy wkłucia,
  
• wprowadzenie drobnoustrojów do dużych naczyń przez cewnik (zaniedbanie higieny wkłucia lub zakażenie preparatów), powodujące powstawanie odległych ropni lub posocznicy,
  
• zespoły niedoborowe (zła kompozycja składników pokarmowych),
  
• niedrożność cewnika wymagająca założenia nowego wkłucia,
  
• powikłania zakrzepowo-zatorowe.
  

Dużym problemem jest niewydolność niektórych narządów, która może zmusić do ciągłej obserwacji chorego i zmodyfikowania składu wlewów dożylnych lub harmonogramu ich podawania w ciągu doby. Przykładami są tu np. kontrola glikemii w przypadku chorób trzustki albo regulacja poziomu elektrolitów w niewydolności nerek.

Niezależnie od możliwych powikłań żywienie pozajelitowe zapewnia chorym możliwość długiego przeżycia. Po opanowaniu odpowiedniej techniki wlewów dożylnych – np. wykonywania ich w ciągu nocy – daje szansę powrotu do normalnego funkcjonowania w życiu prywatnym i zawodowym.