Złamanie podstawy czaszki jest uszkodzeniem utajonym, którego w bezpośredni sposób nie daje się zaobserwować. Może dochodzić do niego w poszczególnych częściach czaszki, co jest przyczyną objawów o różnej lokalizacji i charakterze.

Budowa podstawy czaszki

Podstawą czaszki nazywa się kompleks kostny tworzący dno mózgoczaszki. W jej skład wchodzą kości:

• czołowe,
  
• sitowe,
  
• klinowe,
  
• skroniowe,
  
• potyliczne.
  

Podstawę czaszki dzieli się (ze względu na ukształtowanie jej wewnętrznej, przylegającej do mózgu powierzchni) na trzy zagłębienia, czyli tzw. doły: przedni, środkowy i tylny. W podstawie czaszki znajduje się wiele otworów, przez które wchodzą i wychodzą z mózgu ważne struktury anatomiczne, np. nerwy czaszkowe czy inne charakterystyczne elementy. W przedniej części są to m.in. nerwy węchowe, w obrębie dołu środkowego – nerwy wzrokowe, słuchowe, naczynia szyjne wewnętrzne (tętnicze i żylne). W tylnym dole czaszki znajduje się otwór wielki, przez który wychodzi rdzeń kręgowy. W efekcie złamania podstawy czaszki dochodzi często do przerwania ciągłości nerwów lub naczyń albo do znacznego ich uciśnięcia przez odłamy kości czy krwiak.

Polecamy: Kości czaszki – anatomia, połączenia, rak kości czaszki

Jakie są skutki uszkodzenia pnia mózgu? Odpowiedź na filmie:

Złamanie podstawy czaszki – objawy

Charakterystycznymi elementami pozwalającymi rozpoznać złamanie podstawy czaszki są objawy miejscowe, głównie w obrębie głowy. Przy rozległych urazach często dochodzi jednocześnie do innych obrażeń – złamań kości długich, krwotoków zewnętrznych lub wewnętrznych – czego skutkiem może być np. wstrząs lub zatrzymanie krążenia. Przez to objawy złamania podstawy czaszki mogą być w początkowej fazie udzielania pomocy niezauważone.

Symptomami, które mogą wskazywać na złamanie podstawy czaszki, są: utrata przytomności, pojawienie się objawów neurologicznych (porażeń, niedowładów), asymetria źrenic (świadcząca o rozwijającym się krwawieniu wewnątrzczaszkowym). Efekty złamania lub wgłobienia (wgniecenia) kości sklepienia czaszki mogą zamazywać obraz kliniczny i utrudniać rozpoznanie złamania podstawy czaszki. W badaniach stwierdza się czasami tachykardię (przyspieszoną pracę serca) i obniżone ciśnienie tętnicze albo głęboki, przyspieszony oddech.

Złamania podstawy czaszki w dole przednim skutkują takimi objawami, jak:

• zaburzenia ruchomości gałek ocznych,
  
• wyciek z nosa płynu – krwistego lub przejrzystego,
  
• pojawienie się zaburzeń lub całkowitej utraty węchu,
  
• powstanie krwiaka okularowego.
  

Złamania podstawy czaszki w obrębie środkowego dołu to:

• wyciek z ucha płynu mózgowo-rdzeniowego, krwi albo wypełnienie tą treścią przestrzeni ucha środkowego,
  
• krwiak podskórny za uchem, w okolicy wyrostka sutkowatego,
  
• utrata słuchu lub szumy w uchu po stronie urazu,
  
• zaburzenia równowagi i zawroty głowy.
  

Złamania w tylnym dole czaszki mają najgwałtowniejszy przebieg, gdyż wiążą się z zaburzeniami oddychania, rytmu pracy serca (skłonność do tachykardii) czy z obniżeniem ciśnienia tętniczego. Wynika to z faktu, że w rejonie urazu znajduje się pień mózgu, regulujący te ważne życiowe czynności.

W każdym przypadku złamania podstawy czaszki mogą wystąpić powikłania w postaci symptomów ciasnoty śródczaszkowej, wynikającej z pourazowego obrzęku mózgu. Pojawiają się wtedy nudności, wymioty, objawy oponowe, zaburzenia świadomości, wysokie ciśnienie krwi wraz ze zwolnionym tętnem. Pogłębiające się zaburzenia oddychania i pracy serca mogą doprowadzić nawet do zatrzymania krążenia. Innym dość częstym powikłaniem związanym ze złamaniem podstawy czaszki jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak zbudowany jest mózg? Więcej informacji o nim znajdziecie na filmie:

Złamanie podstawy czaszki – pierwsza pomoc

Zakres pierwszej pomocy w złamaniu podstawy czaszki zależny jest od stanu chorego. Jeśli stwierdza się opisane powyżej objawy u chorego z licznymi obrażeniami, nie powinno się go w żaden sposób przemieszczać bez profesjonalnego personelu. Wyjątek stanowi zabezpieczenie zagrażającego życiu krwotoku, potrzeba udrożnienia dróg oddechowych u osoby nieprzytomnej albo podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. W innej sytuacji należy jedynie ustabilizować głowę w takiej pozycji, w jakiej się znajduje (ze względu na możliwe uszkodzenie kręgosłupa szyjnego), okryć chorego i kontrolować podstawowe czynności życiowe. Jeśli poszkodowany ma otwarte rany, trzeba zabezpieczyć je jałowym materiałem opatrunkowym. Złamane kończyny powinno się w miarę możliwości prowizorycznie unieruchomić (np. zwiniętymi w wałek ręcznikami, kocami czy odzieżą), szczególnie jeśli chory ma zaburzenia świadomości i wykonuje mimowolne ruchy. Niezbędne jest wezwanie zespołu ratowniczego.

Leczenie złamania podstawy czaszki, niezależnie od zakresu objawów i innych współistniejących schorzeń czy zmian pourazowych, odbywa się w warunkach szpitalnych, na oddziale neurochirurgicznym lub ortopedyczno-urazowym. Jeśli nie pojawiają się żadne zagrażające życiu powikłania, pacjent ma duże szanse na pełną rekonwalescencję. W niektórych sytuacjach część powyższych objawów neurologicznych może się nie cofnąć i chory będzie miał np. do końca życia upośledzony węch, zaburzenia słuchu.