Żyła główna górna to naczynie prowadzące do prawego przedsionka serca, zbierające krew z głowy, szyi, kończyn górnych i części klatki piersiowej. Upośledzenie przepływu krwi w jego obrębie prowadzi do zastoju w żyłach doprowadzających i powoduje charakterystyczny, niebezpieczny zespół objawów.

Zespół żyły głównej górnej – objawy

Charakterystycznym objawem zespołu żyły głównej górnej jest wzrost ciśnienia i nadmierne wypełnienie naczyń żylnych w obrębie górnej części ciała. U chorych następuje przekrwienie powłok, któremu często towarzyszą obrzęki, szczególnie twarzy, szyi i kończyn górnych. Śluzówki w tym obszarze (spojówki, jamy ustnej, gardła) są zaczerwienione z powodu poszerzenia drobnych naczyń żylnych. Skóra wydaje się opuchnięta. Wyraźnie widoczne są powiększone naczynia powierzchowne na szyi i na skroniach. Zastój krwi i zwiększenie jej ciśnienia w żyłach prowadzą do zmniejszenia ukrwienia (czyli dotlenienia) narządów. Bywa to przyczyną np. zaburzeń widzenia, bólów czy zawrotów głowy oraz szumów w uszach.

U osób z intensywnym zespołem żyły głównej górnej obserwuje się również zniekształcenie głosu, chrypę, duszność, co może być spowodowane przez bezpośredni ucisk z zewnątrz na krtań i tchawicę lub przez znaczny obrzęk błony śluzowej wyściełającej te narządy. Chory może też mieć trudności w przełykaniu pokarmów stałych, a nawet płynów. Tego typu problem wiąże się zwykle ze spowodowanym przez chorobę upośledzeniem działania nerwów, np. nerwu krtaniowego wstecznego.

Zespół żyły głównej górnej rozwija się stopniowo albo pojawia nagle. Przy przewlekłym przebiegu na klatce piersiowej chorego można zauważyć trwale rozszerzone naczynia krwionośne. Obecność tego objawu świadczy o rozwijaniu się krążenia obocznego: nie mogąc przedostać się do prawego przedsionka bezpośrednio z żyły głównej górnej, krew przepływa niewielkimi naczyniami do obszaru brzucha i dolnej części klatki piersiowej, gdzie normalną drogą odpływu do serca jest żyła główna dolna. Drobne początkowo naczynia stopniowo poszerzają się pod wpływem zwiększonej objętości krążącej w nich krwi i stan ten po pewnym czasie utrwala się.

Zespół żyły głównej górnej – przyczyny

Zespół żyły głównej górnej jest spowodowany utrudnionym przepływem krwi w tym naczyniu przez ucisk z zewnątrz. Żyła ta znajduje się w śródpiersiu, gdzie przestrzeń jest ograniczona przez sztywną ścianę klatki piersiowej i szczelnie wypełniona przez liczne narządy. Światło naczynia zwęża się w przypadku powiększenia okolicznych struktur. Przyczyną zwykle są rozwijające się guzy – przeważnie są to zmiany złośliwe, wśród których najczęstsze to nowotwory wnęki płuca, przerzuty do węzłów chłonnych oraz chłoniaki. Powodem dolegliwości może też być inny, pierwotny guz śródpiersia, wywodzący się np. z tarczycy, przytarczyc czy grasicy.

Nienowotworowe przyczyny zespołu żyły głównej górnej to przede wszystkim:

• przewlekłe zmiany zapalne śródpiersia (szczególnie powikłane powstaniem ropnia lub zrostów tkanki łącznej),
  
• wrodzone deformacje dużych naczyń,
  
• tętniaki aorty wstępującej.
  

Zespół żyły głównej górnej może pojawić się w przypadku silnego, miażdżącego urazu przedniej części klatki piersiowej czy obręczy barkowej, w trakcie których dochodzi do złamania i przemieszczenia mostka, żeber lub przyśrodkowej części obojczyka.

Odrębną przyczynę stanowi zakrzepica żyły głównej górnej, prowadząca do zwężenia światła naczynia od wewnątrz. Jej powodem mogą być zaburzenia krzepnięcia, przewlekłe cewnikowanie żyły ośrodkowej (np. w celu wdrożenia żywienia pozajelitowego), zmiany zapalne okolicznych tkanek. Powstanie zakrzepu bywa również powikłaniem już istniejącego zwężenia naczynia. Przepływająca krew ulega w takim obszarze zawirowaniu, co zwiększa prawdopodobieństwo zapoczątkowania spontanicznego wykrzepiania.

Zespół żyły głównej górnej – leczenie i rokowanie

Sposób leczenia i rokowanie w zespole żyły głównej górnej zależą przede wszystkim od rodzaju, zaawansowania i lokalizacji zmiany. Dlatego podstawą działania jest wykonanie szybkiej diagnostyki, głównie za pomocą technik obrazowych: tomografii komputerowej (CT), rezonansu magnetycznego (NMR), ultrasonografii z dopplerowską przystawką, która pozwala na określenie przepływów krwi, a w razie potrzeby – wykonanie badań naczyniowych. Diagnostykę w niezbędnych przypadkach uzupełnia się: oglądaniem przełyku podczas gastrofiberoskopii, laryngo- i tracheoskopią (wziernikowaniem dróg oddechowych) lub mediastinoskopią (endoskopowym badaniem śródpiersia).

W przypadku guzów złośliwych o małym stopniu zaawansowania terapia może zmierzać do całkowitego usunięcia zmian chorobowych i do wyleczenia. W zależności od typu nowotworu obejmuje leczenie chirurgiczne, radioterapię lub chemioterapię. Przy znacznym stopniu rozwoju choroby nowotworowej dąży się do zmniejszenia ucisku na żyłę główną górną poprzez redukcję masy guza i spowolnienie jego rozwoju. Zwiększa to komfort chorego i przedłuża jego życie. W tym celu stosuje się głównie naświetlania lub chemioterapię.

Tętniak aorty podlega leczeniu chirurgicznemu – nie tylko ze względu na zespół uciskowy, ale też w związku z dużym ryzykiem wystąpienia grożących życiu powikłań. Leczenie zakrzepicy we wczesnej fazie polega na podawaniu leków trombolitycznych, które mają rozpuścić istniejący skrzep. Następnie niezbędne jest przewlekłe, profilaktyczne stosowanie preparatów przeciwzakrzepowych.

Terapię uzupełnia się o leki objawowe – zwalczające duszność, obrzęk, przeciwzapalne. W przypadku zapalenia śródpiersia spowodowanego zakażeniem stosuje się antybiotyki. Przy braku możliwości skutecznego przywrócenia odpowiedniego przepływu krwi w żyle głównej górnej można wprowadzić do niej tzw. stent. Jest to sprężysty, spiralny element o rurowatym kształcie, który rozszerza naczynie i przywraca prawidłowe krążenie. 

Zobacz, jak wygląda leczenie niewydolności serca: