Choroba ogona końskiego wywołuje wiele dolegliwości dolnej połowy ciała, przede wszystkim z zakresu zaburzeń czuciowo-ruchowych kończyn dolnych. Źródłem objawów jest stenoza światła kanału kręgowego. Rehabilitacja ukierunkowana na uwolnienie zablokowanych nerwów łagodzi symptomy choroby, a odpowiednie leczenie zachowawcze ogranicza ryzyko nawrotu choroby.

Co to jest zespół ogona końskiego?

Zespół ogona końskiego oznacza grupę objawów neurologicznych powstałych w wyniku uszkodzenia korzeni nerwowych biegnących w kanale kręgowym w najdalszym odcinku kręgosłupa. Koński ogon, czyli wiązka ostatnich nerwów odchodzących od rdzenia wraz z nicią końcową i stożkiem rdzeniowym, występujący fizjologicznie u każdego człowieka, na skutek różnorodnych czynników drażniących jego struktury, wywołuje szereg dolegliwości dolnej połowy ciała. Objawy choroby dotyczą głównie zaburzeń czuciowo-ruchowych kończyn dolnych. W schorzeniu, jakim jest zespół końskiego ogona, leczenie i metody rehabilitacji są uwarunkowane zaawansowaniem stenozy światła kanału kręgowego oraz etiologii zjawiska. Rokowania co do ustąpienia choroby i powrotu do pełni zdrowia są sprzyjające, o ile rozpoznanie zespołu i wdrożenie kompleksowej kuracji nastąpi możliwie szybko.

Koński ogon – przyczyny choroby

Syndrom ogona końskiego polega na zwężeniu drożności kanału kręgowego i ucisku struktur nerwowych biegnących w jego wnętrzu. Choroba najczęściej spowodowana jest:

• urazem kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego;

• przepukliną jądra miażdżystego na poziomie dolnego odcinka pleców;

• nowotworami rdzenia kręgowego;

• wrodzonymi wadami kręgosłupa;

• infekcjami toczącymi się w okolicy dolnych struktur nerwowych rdzenia.

Zespół ogona końskiego u ludzi może być również uwarunkowany jatrogennie, czyli na skutek powikłań czynności medycznych, takich jak nieumiejętne podanie znieczulenia zewnątrzoponowego.

Zespół ogona końskiego – objawy

Objawy choroby ogona końskiego zwykle są uciążliwe i determinują funkcjonowanie pacjenta. Choroba najczęściej powoduje:

• dolegliwości bólowe okolicy lędźwi miejscowe i promieniujące w kierunku pośladków, uda oraz dystalnych odcinków kończyny dolnej, z tendencją do nasilania się podczas kichania czy kaszlu i zmiany postawy;

• zaburzenia czucia o typie tzw. spodenek lub siodła, polegające na upośledzeniu odczuwania bodźców w okolicy krocza i bliższej części ud;

• jedno- lub obustronne osłabienie siły mięśniowej nóg;

• niedowład kończyn dolnych, zwłaszcza mięśni prostowników stopy i zginaczy kolana, co przekłada się zwykle na jakość i estetykę chodu.

Syndrom ogona końskiego może powodować również zaburzenia czynności zwieraczy, czyli kontroli nad mikcją i wypróżnianiem. Ponadto, zespół objawów choroby uzupełniają zaburzenia potencji oraz funkcji seksualnych, jak upośledzenie odczuwania w obrębie narządów płciowych, a także trudności w osiągnięciu lub utrzymaniu erekcji.

Zespół ogona końskiego – leczenie

Leczenie, czas trwania i nasilenie objawów zespołu ogona końskiego zależą od czynników zwężających drożność kanału kręgowego. Terapia dolegliwości skupia się na możliwie szybkim usunięciu przyczyny. Przykładowo, kiedy podrażnienie korzeni ogona związane jest z urazem kręgosłupa, w pierwszej kolejności rozważa się dekompresję chirurgiczną uciśniętego fragmentu. Również w przypadku guza czy krwiaka o niekorzystnej lokalizacji, pierwszą ścieżką leczenia jest zabieg odbarczenia. Neurochirurg zaangażowany jest również w leczenie zespołu ogona końskiego w przypadku braku efektów terapii zachowawczej. Odwlekanie decyzji o inwazyjnym leczeniu zwiększa ryzyko trwałych zmian nerwowo-mięśniowych oraz powstanie powikłań z unieruchomienia pacjenta, jak zapalenie płuc czy odleżyny. Natomiast w sytuacji, kiedy przyczyna syndromu ogona końskiego nie jest operacyjna, prowadzi się inne metody leczenia. Przykładowo, kiedy ogon zajmuje nieoperacyjny nowotwór, planuje się radioterapię lub częściową resekcję raka z promieniowaniem jonizującym w dalszym etapie. Z kolei w przypadku infekcji rdzenia kręgowego zalecana jest antybiotykoterapia, a dla złagodzenia dolegliwości bólowych podaje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Jako uzupełnienie leczenia przyczynowego lub w sytuacji, gdy źródło choroby jest nieznane, kuracja choroby skupia się na redukcji przykrych objawów i przywracaniu możliwie wysokiej funkcjonalności fizycznej pacjenta przy pomocy rehabilitacji.

Zespół ogona końskiego – rehabilitacja

Rehabilitacja zespołu ogona końskiego ma na celu łagodzenie dolegliwości i zapobieganie powikłaniom, usprawnienie zdolności motorycznych oraz adaptację psychiczną pacjenta i jego rodziny do nowej sytuacji zdrowotnej. Aktywność ruchowa na ogon to przede wszystkim ćwiczenia kończyn dolnych o charakterze czynnym i biernym, wspomaganym w odciążeniu z oporem. Fizjoterapia zespołu ogona końskiego uwzględnia też trening czynny na górne partie ciała oraz ćwiczenia oddechowe.

Jak jest zbudowany i jak działa układ nerwowy? Dowiesz się tego z filmu:

Bibliografia:

1. Arend R., Choroby rdzenia kręgowego i ogona końskiego, Warszawa 1950.

2. Mazur R., Neurologia kliniczna dla lekarzy i studentów medycyny, Gdańsk 2007.