Zespół Ogilviego po raz pierwszy został opisany w 1948 roku przez Williama Heneage Ogilviego – brytyjskiego lekarza wojskowego, specjalizującego się w chirurgii i ortopedii. Patogeneza zespołu jak dotąd nie została dokładnie wyjaśniona. Badacze wskazują na jej wieloczynnikowy charakter. Zespół Ogilviego występuje stosunkowo rzadko. W leczeniu rozważa się kilka opcji terapeutycznych.

Czym jest zespół Ogilviego?

Zespół Ogilviego (z ang. Ogilvie syndrome, OS) w nomenklaturze medycznej określany jest też jako ostra pseudoniedrożność okrężnicy (z ang. acute colonic pseudo-obstruction, ACPO). To grupa objawów, które związane są z ostrym rozdęciem jelita grubego przy jednoczesnym niewystępowaniu przeszkody mechanicznej, mogącej odpowiadać za jego niedrożność.

Przyczyny powstania zespołu Ogilviego

Przyczyny powstania zespołu Ogilviego pozostają nadal niewyjaśnione. Mechanizm prowadzący do wystąpienia ostrej pseudoniedrożności jelita grubego polega najprawdopodobniej na rozkojarzeniu kontroli wegetatywnego układu nerwowego okrężnicy nad jej czynnością ruchową. Powstałe jako konsekwencja tego stanu rozdęcie jelita i rozciągnięcie jego ścian stymulują mechanoreceptory, które determinują tzw. odruch okrężniczo-okrężniczy. Ten na zasadzie mechanizmu sprzężenia zwrotnego dodatniego powoduje narastanie odchylenia, tzn. hamuje czynność ruchową jelita. Badacze wskazują, że do jego rozwoju predysponować może zażywanie niektórych leków, takich jak blokery kanału wapniowego, neuroleptyki, benzodiazepiny, opioidy.

Dlaczego jelita mają tak ogromny wpływ na organizm człowieka? Dowiecie się tego z filmu: 

Kogo najczęściej dotyka zespół Ogilviego?

Zespół Ogilviego w większości przypadków stwierdza się u osób w ogólnym ciężkim stanie. Do grupy podwyższonego ryzyka należą m.in. osoby: w podeszłym wieku, po przebytych rozległych urazach i zabiegach operacyjnych, z ciężkimi zakażeniami, z zaburzeniami elektrolitowymi, ze schorzeniami neurologicznymi (np. chorobą Alzheimera czy Parkinsona), niewydolnością płuc, serca lub nerek, chorobami nowotworowymi.

Zespół Ogilviego w klasyfikacji ICD-10

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) zespół Ogilviego przydzielony został do:

• kategorii K, czyli „Choroby układu trawiennego”,
• podkategorii 56, czyli „Niedrożność porażenna i niedrożność jelit bez przepukliny”,
• podtypu 6, czyli „Inne i nieokreślone postacie niedrożności jelitowej”.

Stąd symbol zespołu Ogilviego w ICD-10 przedstawia się następująco: K56.6.

Objawy zespołu Ogilviego

Zespół Ogilviego objawia się: silnym bólem brzucha, bardzo dużym powiększeniem obwodu brzucha, nudnościami, wymiotami, zatrzymaniem gazów i stolca. Pełne rozdęcie jelita następuje zazwyczaj w ciągu 3–5 dni od początku choroby, choć literatura przedmiotu donosi o szybszych przypadkach (24–48 godzin).

Zespół Ogilviego – śmiertelność

Zespół Ogilviego w około 15% prowadzi do zgonu. Ryzyko śmierci wzrasta do 40–50% w przypadku perforacji lub niedokrwienia jelita. Rokowanie determinują dodatkowo czynniki: wiek chorego, ciężkość choroby podstawowej, stopień rozdęcia okrężnicy, czas od momentu rozdęcia do odbarczenia jelita.

Rozpoznanie zespołu Ogilviego

Rozpoznanie zespołu Ogilviego opiera się na badaniu podmiotowym, stwierdzeniu konkretnych objawów klinicznych, badaniu obrazowym radiologicznym (RTG). Konieczne jest rozpoznanie różnicowe z objawiającą się bardzo podobnie niedrożnością mechaniczną jelita grubego czy toksycznym rozdęciem okrężnicy w przebiegu jej zapalenia rzekomobłoniastego bądź nieswoistego. Z tego też względu diagnostyka zespołu Ogilviego nastręcza sporo trudności. Pomocne okazuje się wówczas badanie tomograficzne (TK) lub sigmoidoskopia (badanie endoskopowe końcowych 60–80 cm jelita grubego).

Sposoby leczenia zespołu Ogilviego

Terapia zespołu Ogilviego może mieć formę zachowawczą lub chirurgiczną. W pierwszym przypadku opiera się na leczeniu choroby podstawowej i podtrzymującym. Specjaliści dążą do wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych, odbarczenia jelita dzięki zgłębnikowi założonemu do odbytnicy. Ogranicza się (w miarę możliwości) podawanie leków hamujących czynność ruchową okrężnicy. Wskazane są częste zmiany pozycji ciała – leżenie na plecach z poduszką pod biodrami, pozycja kolankowo-łokciowa, ułożenie na boku. Taki sposób leczenia okazuje się skuteczny u większości chorych. Niekiedy podawana jest neostygmina. To lek o wysokiej skuteczności. Szacowana odpowiedź na leczenie wynosi 60–90%. Przeprowadzane bywa endoskopowe odbarczenie jelita grubego z założeniem zgłębnika w prawej połowie okrężnicy lub bez niego. Postępowanie skuteczne jest w około 80% przypadków. Jednakże u średnio 40% chorych konieczne bywa wykonanie więcej niż jednego zabiegu. W sytuacji, gdy wyżej wymienione postępowania nie przynoszą oczekiwanego rezultatu, wprowadzane jest leczenie chirurgiczne. Polega ono na wykonaniu cekostomii, czyli przetoki kątniczej. W sytuacji pojawienia się powikłania konieczny bywa zabieg resekcyjny.

Bibliografia:

1. Królik P.W., Rudnicka-Drożak E., Zespół Ogilviego – opis przypadku, „Geriatria”, 2017, 11(3), s. 227-237.

2. Gąsiorowska A., Zespoły chorobowe w gastroenterologii związane z eponimami, Lublin, Czelej, 2019.

3. Jain A., Vargas H.D., Advances and Challenges in the Management of Acute Colonic Pseudo-Obstruction (Ogilvie Syndrome), „Clinics in Colon and Rectal Surgery”, 2012, 25(1), s. 37-45.

4. De Giorgio R., Knowles C.H., Acute colonic pseudo-obstruction, „British Journal of Surgery”, 2009, 96(3), s. 229-239.