Leki zażywane są w celu szybszego powrotu do zdrowia. Zdarzają się jednak przypadki zatrucia nimi, które stanowią częstą przyczynę hospitalizacji zwłaszcza w populacji dzieci i młodzieży. Wówczas są konsekwencją nierozwagi rodziców, a w przypadku młodzieży formą eksperymentowania i pobudek samobójczych. Dominującą grupą leków powodujących zatrucia są środki oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy.

Zatrucie lekami

Zatruciem określa się zespół objawów chorobowych wywołany przenikaniem trucizny do organizmu. Jest nią każda substancja, która może powodować skutki niekorzystne dla ciała człowieka. Jednymi z częściej występujących są zatrucia lekami, które dotyczą zwłaszcza populacji dziecięcej. Mają one miejsce mimo rosnącej świadomości społecznej w obszarze niebezpieczeństw związanych z nieprawidłowym przyjmowaniem leków czy coraz lepszego zabezpieczenia opakowań stosowanego przez producentów leków. Oprócz przypadkowego spożycia leku istotny problem stanowi zatrucie lekami determinowane próbami samobójczymi. U osób dorosłych do zatrucia lekami dochodzi, gdy chorzy oczekują natychmiastowego działania i zwiększają dawkę zalecaną przez lekarza dla wzmocnienia efektu.

Do zatrucia może doprowadzić każdy nieprawidłowo stosowany lek. Jednakże za zatrucie lekami odpowiadają najczęściej środki oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza leki przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, nasenne, przeciwpsychotyczne, uspokajające, przeciwdepresyjne, narkotyczne i przeciwbólowe. W obrębie środków OTC za zatrucia odpowiadają najczęściej preparaty wpływające na układ oddechowy lub o działaniu przeciwgorączkowym. Najczęstszą przyczynę zatruć lekowych u dzieci i młodzieży stanowią preparaty przepisywane na receptę dorosłym opiekunom.

Zatrucie lekami – objawy

Objawy zatrucia lekami stanowią zaburzenia ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, utrata apetytu, ból brzucha i biegunka. U poszkodowanych pojawiają się: senność, splątanie, niepamięć, apatia, zaburzenia równowagi, omamy i drgawki. Zatrucie lekami może dawać jeszcze objawy takie jak: zawroty głowy, gorsze widzenie i wymowa, szum w uszach, obniżenie ciśnienia krwi, wzmożona potliwość, hipotonia (stan zmniejszonego napięcia mięśniowego), hipowolemia (zmniejszenie ilości krwi krążącej w organizmie), hipotermia (obniżenie temperatury ciała) i zmiany skórne (rumienie, pęcherze).

Objawy zatrucia organizmu lekami zależą w dużej mierze od kwestii osobniczych, jak wiek, płeć, choroby towarzyszące, dieta czy uwarunkowania genetyczne. Ponadto objawy kliniczne w pierwszych godzinach po przedawkowaniu leku bywają mało specyficzne.

Zatrucie lekami – pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc przy zatruciu lekami powinna rozpocząć się od wezwania pomocy. Personelowi medycznemu przydatne będą informacje dotyczące nazwy, czasu i dawki przyjętego leku, obserwowanych symptomów, okoliczności zatrucia, podjętych prób leczenia i ich efektów oraz wieku i wagi chorego.

Podczas oczekiwania na przyjazd karetki pogotowia u osób przytomnych do godziny od przedawkowania leków można sprowokować wymioty. W tym celu zaleca się podanie poszkodowanemu 1–2 szklanek ciepłego roztworu soli (2 łyżeczki soli na szklankę wody) czy węgla aktywowanego. Innym sposobem jest drażnienie tylnej ściany gardła szpatułką. Chorego należy ułożyć na boku, co zapobiega zachłyśnięciu się wymiocinami. W przypadku zatrzymania krążenia należy postępować zgodnie ze standardowymi wytycznymi resuscytacji.

Zatrucie lekami przeciwbólowymi

Za zatrucie lekami przeciwbólowymi odpowiada często przedawkowanie ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego, a przeważnie paracetamolu. Środki te występują w ogromnej liczbie preparatów o różnych nazwach handlowych, z czego osoby zażywające nie zawsze zdają sobie sprawę.

Objawy zatrucia paracetamolem mogą się pojawić po 24, 48 a nawet 72 godzinach od zażycia dawki większej niż 4000 mg w czasie krótszym niż 8 h (u dzieci jest to odpowiednio dawka większa niż 150 mg/kg masy ciała). Przy długotrwałym nadmiernym stosowaniu leków zawierających paracetamol obserwuje się uszkodzenie wątroby. Mówi się wówczas o hepatotoksyczności, która prowadzi nawet do martwicy komórek wątrobowych. Wśród istotnych skutków ubocznych wymienia się uszkodzenie nerek, mięśnia sercowego czy trzustki. Objaw ostrego zatrucia środkami przeciwbólowymi stanowi też skaza krwotoczna. Na potencjalnie toksyczny efekt paracetamolu szczególnie narażone są osoby nadużywające alkoholu i przyjmujące barbiturany, imidazol, ryfampicynę, karbamazepinę, fenytoinę i izoniazyd.

Zatrucie lekami przeciwdepresyjnymi

W przypadku zatrucia lekami przeciwdepresyjnymi dochodzi do osłabienia ośrodkowego układu nerwowego, co ma odwrotny wpływ niż przyjmowanie dawek terapeutycznych. Oznaki zatrucia występują po około 2 godzinach od przyjęcia toksycznej dawki. Oprócz objawów niespecyficznych często obserwuje się pełnoobjawowy zespół cholinolityczny, na który składa się: zatrzymywanie moczu, zaburzenia akomodacji oczu, atonia jelit, rozszerzenie źrenic, zaparcia i tachykardia. Typowe są także zaburzenia świadomości objawiające się zwłaszcza majaczeniem. Po zażyciu dużych dawek może dojść do nagłego zgonu na skutek migotania komór.

Bibliografia:

1. Skotnicka-Klonowicz G., Rutkowska A., Janota A. i wsp., Ostre zatrucia przypadkowe i celowe u dzieci i młodzieży w materiale Oddziału Klinicznego Medycyny Ratunkowej dla Dzieci USK nr 4 w Łodzi, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2014, 95(2), s. 400-406.

2. Owsianik D., Wojtaszek M., Mach-Lichota E., Korczowski B., Zatrucia lekami u dzieci hospitalizowanych w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w Rzeszowie w latach 2010-2014, „Przegląd Lekarski”, 2015, 72(9), s. 464-467.

3. Neumann-Podczaska A., Nowak T., Wieczorowska-Tobis K., Miejsce paracetamolu wśród leków przeciwbólowych, „Gerontologia Polska”, 2013, 4, s. 133-137.

4. Ziółkowska H., Ostre zatrucia u dzieci, „Nowa Pediatria”, 2009, 2, s. 39-49.

5. Jóźwiak-Bębenista M., Nowak J.Z., „Wnet zaboli paracetamol do woli” – przemyślenia na temat szerokiej dostępności leków przeciwbólowych bez recepty lekarskiej, „Wszechświat”, 2013, 114(8-9), s. 255-264.