Najądrze to parzysty narząd zlokalizowany w mosznie. Umiejscowiony jest na górnym biegunie jądra. Jego budowa charakteryzuje się licznymi kanalikami, choć makroskopowo wyróżnia się głowę, trzon i ogon. Najądrza magazynują nasienie wyprodukowane w jądrach i wydzielają płyn umożliwiający dojrzewanie plemników. Ich zapalenie może być spowodowane przez różne drobnoustroje – bakterie, wirusy, jednak również może być powikłaniem po zabiegach urologicznych czy leczeniu. Zapalenie najądrza jest stosunkowo rzadką chorobą. Wyróżnia się dwa szczyty zachorowań – po 60. roku życia i pomiędzy 15. a 35. rokiem życia.

Zapalenie najądrza – przyczyny

Zapalenie najądrza może mieć następujące przyczyny:

• Infekcje bakteryjne wtórne do zakażeń układu moczowego. Może mieć to miejsce przy zaburzeniach odpływu moczu z pęcherza, np. przy przeroście gruczołu krokowego lub zwężeniu cewki moczowej. Bakterie mają więc ułatwioną drogę w przeciwnym kierunku – przemieszczają się wzdłuż nasieniowodu do najądrza, gdzie wywołują zakażenie. Ta przyczyna zapalenia najądrzy może występować zarówno u starszych osób, jak i u dzieci. Inna będzie jedynie etiologia zwężenia cewki moczowej w różnych grupach wiekowych.
  
• Choroby przenoszone drogą płciową, a w szczególności zakażenie dwoinką rzeżączki i chlamydiami. Zakażenia te rozprzestrzeniają się z cewki moczowej wzdłuż nasieniowodów do najądrzy.
  
• Zabiegi urologiczne. Czasami zdarza się, że po zabiegu urologicznym dochodzi do zakażenia układu moczowego i wtórnie do zapalenia najądrzy. Może być to np. zabieg resekcji stercza.
  
• Leki. U chorych na zaburzenia rytmu serca przyjmujących amiodaron może dojść do chemicznego uszkodzenia najądrzy.
  
• Wirusy. U około 20% chłopców chorujących na świnkę może wystąpić powikłanie w postaci zapalenia najądrzy.
  
• Gruźlica. W przypadku gruźlicy płuc i nerek może dojść do rozwoju gruźlicy najądrzy.
  

Objawy zapalenia najądrza

Najczęściej zapalenie najądrza ma ostry przebieg. Bardzo często zapalenie nie ogranicza się wyłącznie do najądrza, ale również zajmuje jądro. Mówi się wtedy o ostrym zapaleniu jądra i najądrza. Główne objawy to ból w mosznie, obrzęk i bolesność przy dotyku. Dodatkowo skóra moszny staje się zaczerwieniona. Jądro po stronie chorego nadnercza jest powiększone i lekko uniesione. Objawy zapalenia najądrza nie przyjmują uogólnionego charakteru. Oznacza to, że nie występuje gorączka, osłabienie czy rozbicie. Wyjątek od tej reguły stanowi oczywiście zapalenie najądrza będące powikłaniem np. świnki. Wtedy objawy ogólne wynikają z czynnika sprawczego, czyli choroby zakaźnej.

Poza objawami zapalnymi najądrzy występują objawy charakterystyczne dla zakażenia układu moczowego. Może to być parcie naglące na pęcherz, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, a dodatkowo objawy charakterystyczne dla określonego czynnika etiologicznego.

Przewlekłe zapalenie najądrza charakteryzuje się długotrwałym bólem (nawet kilka tygodni) o charakterze nawrotowym. Przy obmacywaniu jąder można wyczuć zgrubienie w okolicach najądrzy. Może być bolesne lub nie.

Leczenie zapalenia najądrza

Zapalenie najądrza, szczególnie wirusowe, a do tego objęcie stanem zapalnym jądra, może upośledzić płodność, a nawet doprowadzić do bezpłodności, dlatego domowe leczenie zapalenia najądrza jest niebezpieczne. Oczywiście można stosować metody łagodzące miejscowo obrzęk czy leki łagodzące ból bez recepty, jednak nie powinno to postępowanie opóźnić zgłoszenia się do lekarza.

Zgłaszane dolegliwości i obecność miejscowych objawów pozwala lekarzowi na szybkie postawienie wstępnego rozpoznania. Kiedy proces zapalny obejmie jądro, może dojść do powstania wodniaka jądra, co daje jeszcze bardziej charakterystyczny obraz kliniczny. Chory powinien podczas badania być przygotowany nie tylko na badanie palpacyjne samego worka mosznowego, ale również na badanie per rectum (przez odbyt) w przypadku objawów powiększenia gruczołu krokowego.

W przypadku obecności objawów zakażenia układu moczowego lekarz może zlecić wykonanie badania ogólnego moczu i posiewu. Przy obecności objawów z cewki moczowej może zostać dodatkowo pobrany wymaz.

Kiedy dochodzi do powiększenia jądra lub występuje np. zgrubienie w przebiegu przewlekłego zapalenia, zalecane jest wykonanie badania ultrasonograficznego (USG) moszny, by wykluczyć inne poważne choroby, w tym choroby nowotworowe lub ropień.

Moszna podczas leczenia powinna być unieruchomiona i podparta, wobec tego zalecany jest odpoczynek, najlepiej leżenie w łóżku, a w przypadku aktywności zakładanie obcisłej bielizny. Wspomóc się można również zimnymi okładami oraz lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi dostępnymi bez recepty, jak ibuprofen.

Leczenie zapalenia najądrza opiera się na antybiotykoterapii. Jeśli jest wywołane chorobą przenoszoną droga płciową lub zapaleniem układu moczowego, antybiotyk stosuje się jak w podstawowej jednostce chorobowej. Lekiem z wyboru jest azytromycyna, ponieważ jest skuteczna zarówno w rzeżączkowym, jak i nierzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej. Do innych antybiotyków stosowanych w rzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej należą cyprofloksacyna lub ofloksacyna, stosowane przez 7 dni doustnie. Alternatywą może być jednorazowe domięśniowe podanie ceftriaksonu. W zapaleniach nierzeżączkowych można zastosować doksycyklinę przez 7 dni. Przewlekłe zapalenie najądrza wymaga nawet 8-tygodniowego leczenia i nie zawsze udaje się uzyskać zupełne wyleczenie. Wyjątek od antybiotykoterapii stanowią zakażenia wirusowe, których nie leczy się antybiotykiem.

Jeśli dojdzie do powikłania w postaci ropnia, niezbędne może okazać się leczenie chirurgiczne, a nawet usunięcie najądrza lub całego jądra przy ciężkim ropnym zapaleniu niepoddającym się innym metodom leczenia.