Zaburzenia mowy znacznie utrudniają normalne funkcjonowanie i mogą prowadzić do obniżonej samooceny. Wynikają zarówno z wadliwie funkcjonującego aparatu mowy, np. mięśni odpowiadających za pracę jamy ustnej czy gardła, ale ich powodem są też choroby neurologiczne i problemy psychiczne.

Zaburzenia mowy – rodzaje

Jest wiele rodzajów zaburzeń mowy, które dotykają zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jednym z częściej występujących jest jąkanie się, które objawia się poprzez kilkukrotne powtarzanie niektórych sylab, wyrazów, a nawet całych części zdania. Charakterystyczne jest też przedłużanie wymowy sylab i całych wyrazów oraz robienie dłuższych przerw pomiędzy nimi. Wśród innych wad wymienia się:

• seplenienie,

• dyzartrię – zaburzenie mowy wynikające zwykle z braku kontroli nad mięśniami,

• mutyzm – brak kontaktu werbalnego przy braku jakichkolwiek uszkodzeń w obrębie centralnego układu nerwowego,

• apraksję mowy – zaburzenie neurologiczne,

• alalię – wynika z uszkodzenia struktur mózgowych,

• dyslalię – nieprawidłową realizację fonemów,

• dysprosodię – trudności w wysławianiu się,

• parafazję – przekręcanie wyrazów i używanie ich niezgodnie ze znaczeniem,

• oligofazję – zaburzenia powiązane z upośledzeniem umysłowym,

• afonię – utrata dźwięczności głosu,

• afazję mowy – niemożność rozumienia mowy,

• anartrię – niemożność tworzenia artykułowanych dźwięków,

• dysfonie – zaburzenia głosu.

Zaburzenia mowy – przyczyny

Problemy z poprawnym wysławianiem się i artykułowaniem właściwych dźwięków mają bardzo wiele powodów, które wynikają z wad wrodzonych, czynników psychologicznych lub upośledzeń rozwojowych. Wrodzoną przyczyną zaburzeń mowy może być np. rozszczep podniebienia. Wyróżnia się także inne przyczyny:

• wszelkie upośledzenia umysłowe – zarówno wrodzone, jak i rozwojowe,

• schorzenia neurologiczne – np. choroba Huntingtona (tzw. pląsawica, czyli dziedziczne schorzenie układu nerwowego) czy stwardnienie rozsiane boczne,

• uszkodzenia struktur mózgu odpowiedzialnych za funkcje wysławiania się i mówienia – np. na skutek nowotworu, udaru czy urazu,

• uszkodzenia w obrębie mięśni i nerwów, które biorą udział w procesie mówienia,

• choroby nowotworowe, które rozwijają się w narządach odpowiedzialnych za mówienie, np. w gardle, jamie ustnej, szyi itp.,

• uszkodzenia aparatu słuchu,

• choroby krtani, które obejmują zmiany w obrębie jej struktury, np. guzy lub inne związane z nowotworami złośliwymi,

• problemy natury psychologicznej – np. przewlekły stres, ale również schizofrenia, tzw. otępienie czy autyzm.

Zaburzenia mowy u dzieci – przyczyny

Szacuje się, że zaburzenia mowy to problem dotykający aż 30% osób w młodym wieku. Narządy tzw. systemu komunikacyjnego rozwijają się już w okresie płodowym, a intensywny postęp samych kompetencji mówienia trwa do około 6–7 roku życia.

Przyczyny zaburzeń mowy u dzieci mogą być związane z pierwszymi objawami autyzmu. Ponadto często diagnozowane są: dyslalia (czyli brak prawidłowej realizacji głoski lub zespołu głosek, które są omijane w wyrazie lub zdeformowane), afazja (zaburzenie zachowania językowego, które wynika z nieprawidłowego rozwoju lub uszkodzenia struktur mózgowych – zaburzenie nie występuje jednak w powiązaniu z żadnym innym upośledzeniem umysłowym czy fizycznym), dysglosja (zniekształcenie dźwięków lub całkowita niemożność ich wytwarzania) czy giełkot (zaburzenie płynności mówienia). Dzieci cierpią także z powodu jąkania się, czyli zaburzenia tempa mowy. Za jego przyczynę uznaje się nadmierny skurcz mięśni artykulacyjnych – osoba dotknięta schorzeniem zdaje sobie sprawę, że wypowiada się w sposób nieprawidłowy, ale nie ma na to wpływu.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości konieczna jest konsultacja logopedyczna, bo zaburzenia nie powinny być przez rodziców ignorowane. Terapia jest długotrwała, ale przy systematycznych ćwiczeniach zarówno w gabinecie, jak i w domu przynosi pożądane efekty.

Neurologiczne zaburzenia mowy

Neurologiczne zaburzenia mowy mogą pojawić się nagle i utrzymywać się przez określony czas. Jeżeli pojawią się tego typu problemy, zwłaszcza jeżeli wcześniej nie wystąpiły inne dolegliwości, jest to bezwzględne wskazanie do konsultacji specjalistycznej. Często konieczna jest wizyta u neurologa. Przykładowo przy uszkodzeniu struktury kory mózgowej może wystąpić przekręcanie wyrazów, zmiana ich kolejności w szyku zdania czy używanie niewłaściwych słów, podczas gdy sama płynność wyrażania się jest zachowana. Dochodzi do tzw. dysfazji sensorycznej, która jest objawem np. choroby Alzheimera czy udaru niedokrwiennego.

Chwilowe zaburzenia mowy u dorosłych zawsze wymagają określenia przyczyny, którą mogą być też przedawkowanie leków czy stany przedśpiączkowe, np. w wyniku cukrzycy czy niewydolności nerek.