Zaburzenia wodno-elektrolitowe obejmują stany odwodnienia, przewodnienia, a także nadmiar bądź niedobór elektrolitów warunkujących odpowiednią osmolalność płynów ustrojowych. Osmolalność płynów ustrojowych jest we wszystkich przestrzeniach jednakowa. Warunkują ją substancje osmotycznie czynne, które nie przechodzą aktywnie przez błony komórkowe, utrzymując ciśnienie osmotyczne jednakowe po obu stronach tej błony. Zaburzenia gospodarki wodnej lub elektrolitowej mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia człowieka. Wpływają bowiem na pracę wszystkich narządów i układów.

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej – rodzaje

W przypadku zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej wyróżnia się zaburzenia równowagi wodnej. Obejmują stany przewodnienia bądź odwodnienia. Jeśli chodzi o elektrolity, najczęściej w praktyce klinicznej znaczenie mają zaburzenia poziomu sodu, potasu, fosforu, magnezu i wapnia.

Zaburzenia elektrolitowe – przyczyny

Zaburzenia elektrolitów dotyczą głównie gospodarki fosforanowej, wapniowej, magnezowej, potasowej i sodowej. Zbyt niskie poziomu powyższych elektrolitów to odpowiednio:

• hipofosfatemia,
  
• hipokalcemia,
  
• hipomagnezemia,
  
• hipokaliemia,
  
• hiponatremia.
  

Zbyt wysoki poziom tych elektrolitów to analogicznie:

• hiperfosfatemia,
  
• hiperkalcemia,
  
• hipermagnezemia,
  
• hiperkaliemia,
  
• hipernatremia.
  

Zaburzenia elektrolitowe powstają przede wszystkim przy chorobach nerek czy układu pokarmowego. Bardzo często pojawiają się u osób z nasilonymi wymiotami, biegunką. Układ moczowy i pokarmowy to dwa układy mające bardzo duży udział w regulacji poziomu elektrolitów we krwi. Wiele innych czynników ma także wpływ na wahania poziomu poszczególnych elektrolitów. Poziom potasu może się istotnie zmieniać np. przy zmianach pH krwi. Poziom poszczególnych elektrolitów wpływa również na pozostałe.

Duży wpływ na poziom elektrolitów ma gospodarka hormonalna. Poziom parathormonu, hormonu antydiuretycznego, aldosteronu i wielu innych hormonów reguluje poziom elektrolitów we krwi. Ich niedobór bądź nadmiar, powoduje istotne zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

Zaburzenia gospodarki elektrolitowej – objawy

Objawy zależą od stopnia niedoboru poszczególnych elektrolitów lub ich nadmiaru. Najczęściej minimalne odchylenia od normy nie powodują objawów chorobowych. Niedobory wapnia mogą wywołać drżenia napadowe i drętwienie symetrycznych grup mięśni. Nadmiar wapnia może wywołać objawy z przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, zaparcia, zapalenie trzustki), objawy nerek (wielomocz, kamica nerkowa). W przypadku spadku bądź zbyt wysokiego poziomu sodu mogą pojawić się senność, splątanie, osłabienie, zaburzenia świadomości. W przypadku zaburzeń poziomu potasu występują bardzo istotne zaburzenia rytmu serca stanowiące nawet zagrożenie dla życia.

Zaburzenia gospodarki wodnej

Zaburzenia gospodarki wodnej w ustroju mogą przebiegać pod postacią odwodnienia bądź przewodnienia. Zarówno w przypadku jednego, jak i drugiego stanu wyróżnia się dodatkowo stany odwodnienia izotoniczne, hipertoniczne (z towarzyszącą hipertonią płynów ustrojowych) oraz hipotoniczne ( z towarzyszącą hipotonią płynów ustrojowych).

Odwodnienie izotoniczne powstaje w wyniku nadmiernej utraty płynów, np. przez przewód pokarmowy, nerki bądź nadmierną utratę krwi. Objawem jest spadek ciśnienia tętniczego i przyspieszenie akcji serca. Dodatkowo dochodzi do zmniejszenia ilości wydzielanego moczu, błony śluzowe stają się suche, a skóra traci elastyczność. Odwodnienie hipertoniczne wynika z nadmiernej utraty samej wody np. przy hiperwentylacji (przyspieszone, głębokie oddechy) czy przy utracie wody przez nerki w wyniku cukrzycy. Dochodzi w tym przypadku do odwodnienia komórek, ponieważ woda przemieszcza się z przestrzeni śródkomórkowej do pozakomórkowej. Objawy to: silne pragnienie, spadek ciśnienia i suchość błon śluzowych i skóry. Odwodnienie hipertonicznych powstaje, kiedy człowiek traci płyny przez przewód pokarmowy itp., a uzupełnia je hipotonicznymi płynami. Tym samym woda zaczyna przenikać do komórek, mogąc doprowadzić do powstawania obrzęków, m.in. obrzęku ośrodkowego układu nerwowego.