W krajach wysoko rozwiniętych, m.in. w Polsce, do problemów zdrowotnych o dużym zasięgu społecznym należą dziś głównie choroby powiązane ze stanem środowiska czy stylem życia, jakie wymusza na ludności postęp cywilizacji. Dlatego współczesny katalog chorób społecznych jest niemal tożsamy z zakresem chorób cywilizacyjnych, choć te dwa pojęcia różnią się definicją.
Choroby społeczne i cywilizacyjne
Jeszcze do niedawna, bo u progu XX w., zakres chorób społecznych – czyli szeroko rozpowszechnionych – wyznaczała z jednej strony ich zdolność do rozprzestrzeniania się (były to głównie choroby zakaźne), a z drugiej – bezradność medycyny wobec ich przyczyn (bakterii, wirusów). W dobie istnienia antybiotyków, szczepień oraz środków umożliwiających zachowanie wysokiej higieny tego typu schorzenia przestały być społecznym problemem. Współcześnie najwięcej osób w krajach europejskich dotykają choroby cywilizacyjne – powiązane ze stopniem rozwoju cywilizacji.
Pośrednio przyczynami chorób cywilizacyjnych są takie zjawiska, jak urbanizacja, uprzemysłowienie, intensyfikacja rolnictwa, komputeryzacja, motoryzacja itd. Składają się one na szeroko pojęty postęp i choć same z siebie nie wywołują chorób, wpływają na jakość życia przeciętnego człowieka. Cywilizowane społeczeństwa żyją w zanieczyszczonym środowisku, spożywają wysokoprzetworzoną żywność, prowadzą siedzący tryb życia, funkcjonują pod presją czasu czy konkurencji na rynku pracy. Czynniki te stanowią bezpośrednie powody zapadania na najpowszechniejsze współcześnie choroby.
Współczesne choroby społeczne – przykłady
Obecnie w Polsce do najczęstszych dolegliwości przewlekłych należą:
- choroby sercowo-naczyniowe – nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, udary, zawały,
- schorzenia związane z układem pokarmowym – choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy, biegunki, zaparcia, próchnica,
- choroby dróg oddechowych – astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc,
- nadwaga i otyłość,
- nowotwory,
- alergie,
- schorzenia psychiczne – depresja, nerwice, anoreksja, bulimia,
- uzależnienia – alkoholizm, nikotynizm, pracoholizm, narkomania.
Wszystkie spośród wymienionych wyżej chorób utrudniają codzienne funkcjonowanie jednostek i wymagają regularnego, specjalistycznego leczenia. Wiele z nich staje się z czasem przyczyną częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy. Niektóre są powodem inwalidztwa lub przedwczesnego zgonu. Ponieważ choroby społeczne dotyczą ogromnej części populacji, same w sobie stanowią społeczny problem.
Profilaktyka chorób cywilizacyjnych
Jedną z najczęstszych przyczyn współczesnych chorób społecznych są złe nawyki żywieniowe i nieodpowiedni do potrzeb i możliwości organizmu jadłospis – nieregularne, w pośpiechu spożywane, często zbyt obfite posiłki, żywność bogata w cukry proste, tłuszcze zwierzęce oraz dodatki chemiczne, a uboga w witaminy, minerały czy błonnik. Taka dieta prowadzi do nadmiaru cholesterolu, insulinooporności, kancerogenezy, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, przedwczesnego starzenia się. Wielu schorzeniom zapobiec można, odżywiając się zgodnie z zaleceniami dietetyków – spożywając 4–5 niewielkich posiłków dziennie, jedząc dużo warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych oraz zasobnych w tłuszcze nienasycone, pijąc 1,5–2 litry wody dziennie, rezygnując z używek.
Współcześnie większość osób żyjących w miastach przemieszcza się samochodami lub komunikacją miejską, pracuje w wymuszonej pozycji, nie znajduje czasu na rekreację. Brak ruchu stanowi jedną z głównych przyczyn otyłości oraz jej poważnych konsekwencji zdrowotnych. Odpowiedzią na wiele chorób społecznych jest regularna aktywność fizyczna, zwłaszcza na świeżym powietrzu. Pozwala ona nie tylko na zachowanie dobrej kondycji ciała, ale też wpływa korzystnie na samopoczucie psychiczne, reguluje rytm snu i czuwania.
Niezwykle istotnym elementem profilaktyki chorób cywilizacyjnych jest troska o komfort psychiczny – unikanie stresu, przeznaczanie odpowiedniej ilości czasu na wypoczynek, dbanie o pozytywne relacje interpersonalne. Negatywne emocje destrukcyjnie oddziałują nie tylko na psychikę, prowadząc często do schorzeń psychicznych, ale też powodują zaburzenia somatyczne. Problemy natury emocjonalnej są także najczęstszą przyczyną uzależnień.
Oczywistym sposobem na uniknięcie wielu chorób społecznych jest systematyczne odbywanie wizyt kontrolnych u specjalistów (np. stomatologa, ginekologa), wykonywanie profilaktycznych badań laboratoryjnych i obrazowych. Z pomocy lekarza warto skorzystać także w przypadku na pozór błahych dolegliwości, ponieważ np. niezaleczone infekcje mogą przerodzić się w dużo poważniejsze schorzenia.
Należy pamiętać, że sukces w leczeniu chorób cywilizacyjnych tylko w pewnym stopniu zależy od możliwości dzisiejszej medycyny. Może zapewnić go jedynie zmiana stylu życia – eliminacja czynników szkodliwych i wprowadzenie nawyków, które służą zdrowiu.