Wodogłowie może być przyczyną zaniku tkanki mózgowej. Skutkiem tego jest poważny stopień opóźnienia rozwoju dziecka. Powiększanie się hydrocefalii może ostatecznie doprowadzić do śmierci. Gdy wodogłowie dotyczy osoby dorosłej objawy wynikają ze wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego.

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest produkowany w wewnątrzmózgowych przestrzeniach, określanych mianem układu komorowego. Substancja ta płynie w mózgu, skąd wypływa do obszarów zewnątrzmózgowych, a tam jest absorbowana do układu żylnego. Płyn mózgowo-rdzeniowy wzbogaca tkankę nerwową w substancje odżywcze oraz usuwa szkodliwe produkty przemiany materii.

W zwykłych warunkach fizjologicznych występuje równowaga między wchłanianiem, wytwarzaniem oraz przemieszczaniem się płynu mózgowo-rdzeniowego. Natomiast w sytuacji gdy brakuje płynu bądź jego ciśnienie jest za niskie, mózg opada na podstawę czaszki. W przypadku zablokowania odpływu płynu z wnętrza mózgu, jego napór gwałtownie wzrasta, co powoduje poszerzanie się komór oraz nacisk na tkankę mózgową.

Wodogłowie może doprowadzić do śmierci płodu, zahamowania rozwoju niemowlęcia czy wystąpienia zaburzeń chodu, a nawet otępienia u dorosłych.

Wodogłowie: przyczyny powstania

Przyczyny wystąpienia wodogłowia mogą być różne. Na chorobę nie mają wpływu wiek ani płeć. Za główne powody pojawienia się hydrocefalii uważa się:

• czynniki genetyczne,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (skutkuje obrzękiem błon śluzowych, a także może hamować odpływ płynu),
• wodogłowie wrodzone (czynnikami są zespół Arnolda-Chiariego i Dandy’ego-Walkera, przepuklina oponowo-rdzeniowa, zwężenie wodociągu mózgu),
• guzy czy nowotwory mózgu (poprzez nacisk na struktury mózgu utrudniają odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego),
• krwotoki wewnątrzczaszkowe (blokują lub hamują przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego).

U dorosłych może się pojawić wodogłowie normotensyjne, zwane zespołem Hakima. To postać choroby, która powstaje pomimo występowania prawidłowego ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego.

Wodogłowie – objawy

Objawy hydrocefalii zależą od stopnia nadciśnienia wewnątrzczaszkowego. Jego wzrost może być spowodowany wiekiem albo budową czaszki, która zmienia się wraz z rozwojem dziecka. W przypadku niemowląt i noworodków kości czaszki są luźno ze sobą powiązane, stąd wodogłowie może przejawiać się w formie: poszerzenia żył i szwów czaszki, powiększenia głowy, opóźnienia w rozwoju dziecka oraz uwypuklenia i napięcia ciemienia

W 90% wodogłowie występuje u noworodków z przepuklinami oponowo-rdzeniowymi. W przypadku gdy wodogłowie dotyczy starszych dzieci lub/i dorosłych, u których kości czaszki są uformowane i zrośnięte w związku z tym rozmiar głowy nie może się rozwijać, ciśnienie w obrębie mózgu wzrasta czego wynikiem są wymioty, a także intensywne bóle głowy. W groźnych sytuacjach może nawet dojść do nacisku na pień mózgu, co skutkuje zaburzeniami oddechowymi i krążeniowymi oraz utratą przytomności. Ten stan może doprowadzić do zagrożenia życia – potrzebna jest więc jak najszybsza konsultacja z lekarzem. Oprócz tego w zespole Hakima mogą występować objawy, takie jak: otępienie, zaburzenia chodu, a także nietrzymanie moczu.

Jak skutecznie leczyć wodogłowie?

Wodogłowie można wykryć już w 20. tygodniu ciąży za pomocą ultrasonografu. W przypadku części noworodków nawet po potwierdzeniu rozszerzenia układu komorowego nie muszą występować objawy kliniczne, jednak mogą się one uwidocznić w okresie niemowlęcym. Gdy hydrocefalia jest rozpoznawana już w łonie matki, specjalista może przeprowadzić operację jeszcze w okresie ciąży. Zabieg opiera się na wszczepieniu zastawki komorowo-owodniowej. Jego celem jest ochrona dziecka przed negatywnym zwiększaniem ciśnienia śródczaszkowego, a co za tym idzie – niebezpiecznych powikłań.

Dzieci są poddawane długookresowej ocenie wielkości hydrocefalii. Polega ona na regularnym mierzeniu obwodu głowy oraz nanoszenie wymiarów na siatkę centylową, ocenie symptomów neurologicznych, rozwoju psychoruchowego, mierzeniu układu komorowego za pomocą ultrasonografu przezciemieniowego czy tomografii komputerowej u starszych dzieci oraz sprawdzeniu szerokości szwów i napięcia ciemienia. Dodatkowo chory jest poddawany badaniom dna oka, płynu mózgowo-rdzeniowego, cysternografii (ocenie stanu krążenia płynu) czy pomiarowi ciśnienia w kanale kręgowym oraz w komorach.

Głównym celem leczenia jest zagwarantowanie jak najpełniejszego rozwoju niemowlęcia. Wodogłowie czynne, które z czasem się rozrasta, może być hamowane jedynie przez zabieg operacyjny. Leczenie hydrocefalii skupia się na utworzeni stałego przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego między rozszerzonymi przestrzeniami wewnątrzmózgowymi a innymi obszarami w ciele. Podczas zabiegu stosowane są specjalnie układy zastawkowe pozwalające kontrolować zmniejszanie ciśnienia w układzie komorowym oraz objętości przemieszczającej się substancji. Nowoczesnym sposobem jest jak najwcześniejsze wdrażanie tych systemów, dzięki czemu płyn może przemieścić się do jamy otrzewnowej z układu komorowego. Znacznie rzadziej wykorzystuje się możliwość odprowadzenia substancji do prawego przedsionka oraz żółciowego jamy opłucnej. Lekarze zalecają także co jakiś czas wymianę elementów zastawek tego układu.

Gdy utrudnione jest krążenie płynu, wówczas stosuje się endoskopową wentrykulostomię, czyli dodatkowy kanał, za pomocą którego może odpływać substancja. Innym sposobem leczenia jest zaaplikowanie drenażu na podskórnym wszczepieniu (zbiornik Rickhama) lub drenażu zewnętrznego.