Punkcja jest zabiegiem polegającym na wykonaniu nakłucia dla celów medycznych. Wprowadzenie igły do konkretnej jamy lub struktury ciała pozwala na podanie bezpośrednie leków, opróżnienie jamy lub pobranie płynu czy fragmentu tkanki do badania. Punkcje mogą być przeprowadzone w różnych regionach ciała. Poniżej omówiono kilka przykładowych obszarów punkcji wraz ze wskazaniami i możliwymi skutkami ubocznymi.

Punkcja kolana

Najczęściej poddawany omawianym zabiegom jest staw kolanowy. Punkcja polega na wkłuciu igły do torebki stawowej. Pozwala to na pobranie płynu stawowego oraz na podanie leków bezpośrednio do stawu. Kolano stanowi przykład, natomiast można wykonać punkcję praktycznie każdego stawu.

Pozycja zabiegu zależy od stawu, który podlega punkcji. Jeśli mowa o kolanie, to pozycją z wyboru jest leżenie na plecach, z wyprostowanymi nogami w stawach kolanowych. Miejsce wkłucia jest zawsze dezynfekowane, aby zapobiec wprowadzeniu patogenów ze skóry do wnętrza stawu. Igłę połączoną ze strzykawką wkłuwa się do stawu, z reguły ból nie jest na tyle silny, by wymagał znieczulenia, jednak możliwe jest zastosowanie wcześniejszego znieczulenia miejscowego. Aby upewnić się, że igła jest wewnątrz torebki stawowej, delikatnie aspiruje się płyn. Jeśli płyn pojawia się w strzykawce, oznacza to, że igła znajduje się wewnątrz stawu. Lekarz może pobrać płyn do badania lub pozostawiając igłę w stawie, podłączyć strzykawkę z lekiem, który następnie podaje do wnętrza torebki stawowej.

Punkcja stawów jest przede wszystkim standardem postępowania w celu potwierdzenia rozpoznania dny moczanowej. Ponadto jest przydatną metodą diagnostyczną w różnicowaniu przyczyn bólu stawu, jeśli inne badania nie pomagają w diagnozie. Jako zabieg leczniczy jest często wykorzystywana do podania leków przeciwzapalnych czy substancji mających na celu odżywienie chrząstki stawowej w procesie zwyrodnieniowym.

Zobacz także: Jak wygląda leczenie zwyrodnienia stawu kolanowego? Czym się objawia?

Przeciwwskazaniem do zabiegu jest proces zapalny w okolicy stawu i miejsca wkłucia, zmiany ropne na skórze i przyjmowanie leków zmniejszających krzepliwość. 

Punkcja stawów jest zabiegiem bezpiecznym. Rzadko zdarzają się powikłania w postaci zakażenia stawu, krwawienia do wnętrza torebki stawowej.

Punkcje zatok

Punkcje zatok wykonywane są przez laryngologów. Najczęściej robi się je celem wypłukania zalegającej w zatoce ropy. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym (punkcja zatoki szczękowej) lub ogólnym (punkcja zatoki czołowej).

Zabieg punkcji zatok i wprowadzenie leków mukolitycznych wykonuje się celem zmniejszenia obrzęku, obkurczenia naczyń, udrożnienia ujść zatok i ułatwienia wydalenia zalegającej wydzieliny. Ponadto podczas punkcji można aspirować treść zatok. Płukanie polega na wprowadzeniu soli fizjologicznej do zatoki.  Z pewnością więcej powikłań może wystąpić w wyniku zlekceważenia infekcji zatok, aniżeli po zastosowaniu punkcji terapeutycznej.

Punkcja kręgosłupa

Podczas przeprowadzania punkcji lędźwiowej igłę wprowadza się w przestrzeń pomiędzy kręgami kręgosłupa (zawsze poniżej drugiego kręgu lędźwiowego - L2). Igła ma specjalną zatyczkę. Po wsunięciu igły do odpowiedniej przestrzeni odblokowuje się tę zatyczkę, by sprawdzić, czy dochodzi do wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego. Jeśli tak, lekarz ma pewność, że jest w odpowiedniej przestrzeni.

Najczęściej punkcję lędźwiową wykonuje się celem pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, by zdiagnozować przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Poza tym punkcję kręgosłupa lędźwiowego stosuje się, aby podać znieczulenie podpajęczynówkowe.

Nie wolno jej wykonywać u osób, u których podejrzewa się wzrost ciśnienia śródczaszkowego lub obrzęk mózgu. Ponadto nie stosuje się wkłucia w miejsca objęte stanem zapalnym, widoczne ropnie na skórze, tatuaże, a także przy poważnych zaburzeniach krzepnięcia krwi.

Zobacz także: Kleszczowe zapalenie mózgu (odkleszczowe zapalenie opon mózgowych) – objawy, leczenie, szczepionka

Powikłania po zabiegu punkcji lędźwiowej obejmują popunkcyjne bóle głowy. Nasilają się one po kilku minutach od przyjęcia przez osobę pozycji siedzącej, a nawet po uniesieniu samej głowy. Dodatkowe, rzadsze objawy to: wymioty, nudności, sztywność karku. Wymienione dolegliwości ustępują po kilku dniach, nie pozostawiając trwałych dolegliwości.

Punkcja jajników

Jest to zabieg typowo terapeutyczny, wykorzystywany w procedurze in vitro. Wykonuje się ją na czczo, w całkowitej sedacji, czyli w znieczuleniu ogólnym. Lekarz odkaża pochwę, po czym wprowadza głowicę ultrasonograficzną (USG) z igłą punkcyjną. Podczas zabiegu pobiera się oocyty wykorzystywane później do zapłodnienia in vitro.