Układ limfatyczny, zwany także chłonnym, to część układu krążenia – współpracuje z układem krwionośnym, ściąga toksyny z innych części organizmu i chroni przed infekcjami. Infekcje powodują powiększanie węzłów chłonnych. 

Układ limfatyczny – budowa

Układ limfatyczny zbudowany jest z migdałków, przytarczyc, grasicy, węzłów i naczyń chłonnych oraz śledziony.

Migdałki są to wypustki zbudowane z tkanki limfatycznej. Znajdują się po obu stronach gardła, pomiędzy grzbietem języka a wyrastającym z podniebienia języczkiem. Istnieje również tzw. trzeci migdał, czyli migdałek gardłowy położony w głębi jamy ustnej (nosogardzieli) - tam, gdzie niemożliwe jest dostrzeżenie go bez specjalistycznego badania.

Gruczoły przytarczycowe, tzw. przytarczyce, to 4 owalne grudki wielkości nie większej niż ziarno pieprzu. Położone są w tkance, która otacza gruczoł tarczycy.

Grasica to gruczoł, który pojawia się już na etapie życia płodowego. Ulokowany jest w śródpiersiu i zbudowany z kory. Swoje zadanie spełnia zaledwie do osiągnięcia przez organizm okresu pokwitania – następnie zanika, głównie pod wpływem hormonów płciowych. Na miejscu grasicy pojawia się wówczas tkanka tłuszczowa.

Węzły chłonne w ilości ok. 600 sztuk rozproszone są po całym ciele, a ich główne skupiska znajdują się na szyi, pod żuchwą i pachami, a także w pachwinach. Kształtem przypominają ziarna fasoli. Rozmiary pojedynczych węzłów różnią się: od 1 do 25 mm. Miąższ węzłów składa się z części korowej (grudek chłonnych) oraz rdzennej (pasm rdzennych). Z powodu koncentracji w różnych częściach ciała przyjmują od nich nazwy: węzły pachwinowe, pachowe, uszne itp.

Innym elementem układu limfatycznego są naczynia chłonne, wyposażone w grube ścianki i specjalne zastawki zapobiegające cofaniu się transportowanej limfy. Wyróżnia się wśród nich naczynia włosowate – cienkie, zbudowane ze śródbłonka, i przewody limfatyczne, które powstają z połączenia naczyń włosowatych.

Największym narządem układu limfatycznego jest śledziona. Znajduje się w jamie brzusznej, między żołądkiem a lewą nerką. W zagłębieniu stykającym się z żołądkiem mieszczą się tzw. wrota śledziony, a w nich – rozgałęzienie tętnicy i żyły śledzionowej dostarczającej krew do narządu. Jeżeli śledziona zostaje usunięta, jej funkcje - niszczenie zbędnych i zniszczonych czerwonych komórek, magazynowanie krwi, wytwarzanie limfocytów - przejmuje wątroba.

Funkcje układu limfatycznego

Głównym zadaniem układu limfatycznego jest transport chłonki, zwanej także limfą. Ten wodnisty, niemal przezroczysty płyn zawiera białko, elektrolity oraz białe krwinki. Kiedy te ostatnie dostają się do układu odpornościowego, pomagają w pokonywaniu mikroorganizmów. Skurcze mięśni szkieletowych umożliwiają transport chłonki i płynów ustrojowych po całym ciele.

Bezproblemowa praca układu limfatycznego sprawia, że nie odczuwamy na co dzień jego istnienia. Jednak nawet najmniejszy i najbardziej niepozorny atak w postacji drobnej infekcji wywołuje pogorszenie samopoczucia. W przypadku takiego stanu następuje powiększenie węzłów chłonnych, które w ten sposób informują o obecności niebezpiecznych obcych cząsteczek – głównie bakterii bądź wirusów, czasami, chociaż znacznie rzadziej, komórek nowotworowych.

Migdałki pełnią funkcję ochronną przed bakteriami – stanowią pierwszą przeszkodę, która nie dopuszcza intruzów do gardła. Produkują także antygeny, które w dalszej kolejności wytwarzają przeciwciała odpornościowe. Funkcją gruczołów przytarczycznych jest produkcja parathormonu, który reguluje poziom wapnia we krwi. Dzięki grasicy produkowane są limfocyty T. Węzły chłonne zbierają chłonkę, czyli płyn tkankowy, który spływa do naczyń układu chłonnego. Powiększają się, gdy organizm musi zwalczyć patogeny, które się w nim pojawiły. Naczynia chłonne transportują limfę do węzłów chłonnych, gdzie zostaje ona przefiltrowana. Stamtąd limfa trafia z powrotem do układu krwionośnego. Śledziona odpowiada za niszczenie bakterii, wytwarzanie immunoglobulin i usuwanie zbędnych substancji z organizmu.

Choroby układu limfatycznego

Najpopularniejszą z chorób układu limfatycznego jest angina przenoszona drogą kropelkową. Rozwój jej skutkuje bólem gardła, gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych w obrębie gardła. Anginę należy leczyć antybiotykami przepisywanymi przez lekarza.

Inna choroba tego układu to zapalenie migdałków – powiększają się i stają zaczerwienione w wyniku walki z wirusami. Towarzyszą temu ból głowy i gorączka, a nieleczone zapalenie migdałków może prowadzić do infekcji nerek lub zaburzeń pracy serca.

Ziarnica jest najgroźniejszą odmianą chłoniaków – nowotworów w postaci złośliwej lub niezłośliwej. Rozwija się bezobjawowo, dlatego trudno ją wykryć. Towarzyszące chorobie gwałtowne chudnięcie i przemęczenie często odbierane są jako oznaki stresu. Leczona jest zazwyczaj chemio- i radioterapią, chociaż bywa wymagany też przeszczep szpiku kostnego.