Ucho wewnętrzne to najgłębiej położona część ludzkiego narządu słuchu. Zlokalizowane tam receptory pozwalają nie tylko na odbieranie wrażeń akustycznych, ale również na przetwarzanie ruchu głowy w impulsy elektryczne. Konstrukcja tego elementu ludzkiego ciała jest niezmiernie skomplikowana, co sprawia, że każde, najmniejsze nawet, zaburzenie jego funkcjonowania dostarcza mózgowi sprzecznych informacji i powoduje znaczne dolegliwości.

Budowa i położenie ucha wewnętrznego

Każde ucho (lewe i prawe) składa się z trzech segmentów: zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho wewnętrzne znajduje się w obrębie kości czaszki. Tworzący je system kanałów to tzw. błędnik kostny. Ich układ jest na tyle skomplikowany, że już starożytni nazwali go labiryntem. Jego trzy podstawowe struktury to:

• przedsionek – część o największej pojemności, przylegająca do ucha środkowego i łącząca się z nim otworem zwanym okienkiem, w którym znajduje się płaska część strzemiączka, jednej z kostek słuchowych; jej drgania, pod wpływem dźwięków zewnętrznych, powodują zmiany ciśnienia płynu wypełniającego ucho wewnętrzne i rozchodzenie się w nim fali akustycznej,
  
• ślimak – część tworząca spiralnie zwinięty, długi tunel, w którym powstała w przedsionku fala dźwiękowa przetwarzana jest na impulsy nerwowe,
  
• układ trzech kanałów półkolistych: bocznego, górnego i tylnego, stanowiący podstawowy element narządu równowagi.
  

Błędnik kostny wypełniony jest perylimfą – płynem, w którym zawieszone są (i ustabilizowane za pomocą włókien łącznotkankowych), wyspecjalizowane elementy błoniaste. Te z nich, które znajdują się w kanałach półkolistych, wypełnione są innym płynem – endolimfą – i nazywane są błędnikiem błoniastym.

Budowa i funkcja ślimaka

Wewnątrz ślimaka mieści się kanał ślimakowy, zawierający jedną z najbardziej skomplikowanych struktur organizmu człowieka – narząd Cortiego. Na błonie podstawnej znajdują się szeregi komórek, które przetwarzają mechaniczną falę dźwiękową na impulsy nerwowe. Ze względu na budowę kanału ślimakowego, każde miejsce narządu Cortiego przetwarza najlepiej dźwięki o innej częstotliwości, co pozwala ludziom odbierać różnorodne odgłosy, a po przetworzeniu informacji w mózgu, określać ich wysokość, charakter i barwę.

Kanały półkoliste w uchu wewnętrznym i ich rola

Kanały półkoliste ułożone są w trzech płaszczyznach tak, że każdy z nich jest usytuowany prawie prostopadle do dwóch pozostałych. Ruch głowy powoduje przepływ endolimfy w błędniku błoniastym i pobudzenie odpowiednich receptorów. W zależności od tego, w jakiej płaszczyźnie odbywa się ten ruch, płyn przepływa w jednym lub większej liczbie kanałów. Strona, w którą płynie endolimfa, powiązana jest z kierunkiem przemieszczania się głowy.

Rejestracja kierunku i prędkości przepływu w trzech osiach pozwala mózgowi na ustalenie wypadkowej wszystkich tych sygnałów i określenie, jaki ruch w trójwymiarowej przestrzeni wykonuje ciało. Przepływ endolimfy jest wymuszony przez działające na nią, związane z ruchem, siły. Nieprawdą jest więc powtarzana obiegowo opinia, że błędnik informuje mózg o położeniu ciała. „Powiadamia” on jedynie o zmianie pozycji.

Ucho wewnętrzne a równowaga

Do uzyskania równowagi ciała i koordynacji jego ruchów niezbędne jest połączenie przez mózg wrażeń pochodzących m.in. z błędnika, narządu wzroku i receptorów znajdujących się w mięśniach. Co ciekawe, jedną z dodatkowych informacji podlegających analizie jest temperatura powietrza docierającego do kanałów słuchowych i błony bębenkowej.

Proces integrowania wszystkich danych jest bardzo złożony. Przykładem tego, jak łatwo można go zaburzyć, dostarczając nietypowych sygnałów, jest choroba lokomocyjna: w trakcie podróży błędnik dostarcza „dziwnych”, nadmiarowych impulsów sygnalizujących ruch i wstrząsy, które nie są poparte wrażeniami wzrokowymi i niepotwierdzone przez pozostające w spoczynku mięśnie. Niespójność informacji powoduje zaburzenia równowagi, zawroty głowy, nudności, wymioty. Dopiero dłuższa adaptacja do takich warunków pozwala na przywrócenie prawidłowej interpretacji zdarzeń, odzyskanie dobrego samopoczucia i koordynacji ruchów.

Objawy i przyczyny chorób ucha wewnętrznego

Najbardziej niepokojącym objawem chorób ucha wewnętrznego jest utrata słuchu. Polega ona na zmniejszaniu się czułości ślimaka na sygnały i zawężaniu odbieranego pasma. Utracie słuchu lub innym chorobom ślimaka często towarzyszy pojawianie się szumów lub piszczenia w uszach.

Oznakami schorzeń narządu równowagi są zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia koordynacji ruchów, utrata równowagi, oczopląs. Najczęstszą przyczyną tego typu zmian są procesy związane z wiekiem: degeneracja struktur ucha wewnętrznego, postępujące uwapnienie niektórych elementów, niedokrwienie związane z miażdżycą.

Innymi częstymi przyczynami chorób ucha wewnętrznego są:

• wady wrodzone,
  
• stany zapalne,
  
• nawracające infekcje ucha środkowego,
  
• infekcje wirusowe (np. o typie półpaśca),
  
• urazy czaszki.
  

Przyczyną niedomogi ucha wewnętrznego mogą być również neuropatie lub choroby ośrodkowego układu nerwowego (w tym guzy mózgu).

Każdy przypadek wystąpienia intensywnych albo utrzymujących się objawów chorobowych powinien być skonsultowany z otologiem lub neurologiem w celu wykonania pełnej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Utrata słuchu lub problemy z błędnikiem znacznie upośledzają sprawność chorego.