Tonometria stosowana jest w praktyce medycznej od początku XX w. Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (określanego skrótem IOP od angielskiego określenia Intraocular Pressure) jest ważnym elementem badania narządu wzroku. Znacznie podwyższone ciśnienie może być przyczyną zmian degeneracyjnych nerwu wzrokowego i utraty wzroku.

Jaka jest rola ciśnienia wewnątrzgałkowego?

Ciśnienie wewnątrzgałkowe pozwala na utrzymywanie gałki ocznej w stanie umożliwiającym odbieranie bodźców wzrokowych. Sprężysta powłoka oka składa się z białej twardówki, przechodzącej w przedniej części w przejrzystą rogówkę. Dzięki temu, że wewnątrz gałki panuje niewielkie nadciśnienie, utrzymuje ona prawidłowy, stały, zbliżony do kulistego kształt (analogicznie do napompowanej piłki). Zapewnia to stabilność układu optycznego oka, który musi właściwie rzutować obrazy na siatkówkę. Dzięki stałemu ciśnieniu promienie światła mogą odpowiednio przechodzić przez rogówkę, ciecz wodnistą znajdującą się w przedniej części oka, soczewkę, ciało szkliste i padać na receptory znajdujące się na siatkówce.

Ciśnienie wewnątrzgałkowe stabilizuje również siatkówkę, która na dużej części swojej powierzchni nie jest na stałe przymocowana do ściany oka, a w prawidłowym położeniu utrzymuje ją tylko napór wewnętrznych struktur oka.

Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego – tonometria

Tonometrię wykonuje się jedną z dwóch podstawowych metod. Klasyczną, najstarszą techniką jest tonometria impresyjna – wykonywana za pomocą tonometru Schiotza. Urządzenie to mierzy ugięcie powierzchni rogówki pod naciskiem wbudowanego ciężarka. Coraz częściej stosowaną metodą jest tonometria aplanacyjna – również bazująca na odkształceniu rogówki, ale wyliczająca ciśnienie na podstawie innego, bardziej złożonego algorytmu. Nazywana jest tonometrią Goldmanna – od nazwiska naukowca, który opracował założenia teoretyczne i stworzył pierwsze działające w ten sposób urządzenie.

Obie techniki są metodami kontaktowymi – wymagają znieczulenia rogówki i bezpośredniego dotknięcia jej powierzchni urządzeniem pomiarowym. W ciągu ostatnich 30 lat opracowano również tonometry bezkontaktowe, które obserwują za pomocą kamer i automatycznie analizują ugięcie rogówki pod wpływem uderzenia krótkim, silnym strumieniem sprężonego powietrza. Pomiar może być w niektórych warunkach nieco mniej dokładny, ale trwa o wiele krócej i nie wymaga znieczulenia oka. Stosuje się go rutynowo podczas standardowego badania okulistycznego.

Tonometr impresyjny Schiotza – sposób badania

Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego tonometrem Schiotza rozpoczyna się od znieczulenia powierzchni rogówki za pomocą kropli zawierających środek anestetyczny. Po kilku-, kilkunastu minutach pacjenta kładzie się na wznak i na rogówce badanego oka stawia się zdezynfekowaną głowicę trzymanego w ręce urządzenia. Pod wpływem nacisku powierzchnia oka odkształca się. Wielkość ugięcia pokazuje wskazówka. Wartość ciśnienia odczytuje się na skali.

Znieczulenie ustępuje po kilkunastu lub kilkudziesięciu minutach, w zależności od typu zastosowanego środka. Ze względu na zniesienie odruchu rogówkowego osoba badana powinna do momentu powrotu czucia mieć zasłonięte oko, gdyż dotknięcie rogówki przez przeniesione z wiatrem ciało obce, owada, inny przedmiot nie spowoduje reakcji obronnej.

Tonometr aplanacyjny

Mierzenie ciśnienia wewnątrzgałkowego może odbywać się przy użyciu tonometru aplanacyjnego zamontowanego na lampie szczelinowej – urządzeniu optycznym służącym do badania przedniego odcinka oka. Głowicę zbliża się do oka do chwili, gdy dotknie ona wcześniej znieczulonej rogówki. Pomiar odbywa się automatycznie, wynik może być pokazany na wyświetlaczu i wydrukowany.

W użyciu znajdują się też niewielkie, ręczne urządzenia wykorzystujące tę metodę. Ich dokładność jest jednak zdecydowanie mniejsza i można ich używać tylko do badań przesiewowych albo w sytuacji, gdy pomiaru nie daje się wykonać inaczej.

Tonometria bezkontaktowa

Tonometr bezkontaktowy zamontowany jest na urządzeniu optycznym, które pozwala na skierowanie strumienia powietrza w odpowiednie miejsce i na obserwację ugięcia rogówki. Impuls sprężonego gazu trwa ułamek sekundy i dlatego sprzęt ten nazywa się też puf-tonometrem.

Oko nie wymaga znieczulenia, ale dla niektórych pacjentów nagłe, krótkotrwałe uderzenie strumienia powietrza w rogówkę jest niezbyt przyjemne. Dużą zaletą jest fakt, że nie dotyka się badanego oka, co zmniejsza prawdopodobieństwo przeniesienia na nie infekcji (np. wirusowego zapalenia spojówek lub rogówki).

Ciśnienie w oku – norma

Ciśnienie w zdrowym oku waha się w ciągu doby w zakresie około 5 mmHg. Prawidłowy poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego zawiera się w przedziale 10–21 mmHg. Najwyższe wartości w granicach normy uważa się już za stan, który powinien być monitorowany ze względu na niebezpieczeństwo dalszego, groźnego dla oka wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Pod uwagę bierze się przede wszystkim możliwość rozwoju jaskry – choroby, która ma postępujący charakter i grozi całkowitą utratą wzroku.