Psychoterapia Gestalt rozwinęła się w drugiej połowie XX w. Jej pomysłodawcą jest Fritz Perls, który czerpał inspirację z wielu źródeł – psychologii postaci (Gestalt), psychoanalizy, behawioryzmu, holizmu, egzystencjalizmu, fenomenologii, filozofii dialogu, religii Wschodu, sztuki teatralnej. Z tego względu do największych atutów metody Gestalt należy całościowe ujęcie człowieka w jego unikalnej sytuacji egzystencjalnej. Ta humanistyczna terapia stanowi obecnie jeden z najbardziej rozpowszechnionych na świecie nurtów leczenia problemów psychicznych. Często uznawana jest za alternatywę dla dwóch najpopularniejszych metod – terapii psychodynamicznej oraz terapii poznawczo-behawioralnej.

Terapia Gestalt – założenia i cele

Metoda psychoterapii Gestalt opiera się na założeniu, że człowiek nie jest sumą cech, lecz nierozerwalną całością, zbudowaną z ciała, umysłu, emocji. Elementy tej całości przenikają się, wzajemnie na siebie oddziałując. Jednostka nie stanowi przy tym statycznego bytu, lecz dynamiczny proces. Terapia egzystencjalna zakłada zdolność człowieka do kontroli nad tym procesem, rozumianej jako przejęcie odpowiedzialności za własny rozwój. Wskazuje również na niepowtarzalność każdej osoby, co nadaje unikalne znaczenie jej życiu.

Na powyższych przesłankach opiera się zasadnicza teza terapii Gestalt – człowiek może pokierować własnym losem, czerpiąc z zasobów własnego umysłu, ciała, emocji. Przy odpowiednim wsparciu zdolny jest samodzielnie odnaleźć odpowiedzi na dręczące go pytania, wypracować najlepsze sposoby radzenia sobie z problemami. W tym celu musi poszerzyć samowiedzę (tzw. pole świadomości), ponieważ tylko głębokie zrozumienie własnych uczuć i potrzeb pozwala na sensowne pokierowanie własnym życiem.

W rozumieniu psychoterapii Gestalt świadomością jest nie tylko intelektualna wiedza, ale też doświadczenie – wsłuchanie się we własne emocje, sygnały płynące z ciała. Sposobem na osiągnięcie tego rodzaju samopoznania jest skupienie się na „tu i teraz”, czyli koncentracja na bieżących myślach, odczuciach, aktualnym otoczeniu. Taka postawa pozwala na oderwanie się od stereotypów – utartych przekonań, zahamowań, oczekiwań, przesadnego intelektualizowania. Umożliwia też koncentrację się na istocie problemu, bez konieczności analizowania jego przyczyny.

Dzięki samoświadomości człowiek odzyskuje poczucie odpowiedzialności za własne życie i może przejąć nad nim kontrolę. Dobra znajomość prawdziwych potrzeb pozwala bowiem na taki wybór zachowań, działań czy okoliczności, które służą odnalezieniu indywidualnego sensu życia i wykorzystaniu swojego potencjału. W konsekwencji jednostka może zyskać poczucie samospełnienia i umiejętność budowania satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi.

Terapia Gestalt i jej 9 zaleceń

Fundamentalne zasady terapii Gestalt zostały ujęte syntetycznie przez Claudio Naranjo, jednego z uczniów Fritza Perlsa. Brzmią następująco:

1. Żyj teraz: skoncentruj się na teraźniejszości, a nie przeszłości czy przyszłości.
   
2. Żyj tutaj: zajmuj się tym, co jest obecne, a nie tym, czego nie ma.
   
3. Przestań żyć wyobrażeniami. Doświadczaj tego, co rzeczywiste.
   
4. Przestań niepotrzebnie analizować. Smakuj, rozglądaj się.
   
5. Wyrażaj, zamiast manipulować, wyjaśniać, usprawiedliwiać lub osądzać.
   
6. Poddaj się temu, co nieprzyjemne czy bolesne, tak samo jak przyjemności. Nie ograniczaj swojej świadomości.
   
7. Nie uznawaj nakazów i poleceń, z którymi się nie zgadzasz. Odrzucaj stereotypy.
   
8. Bierz pełną odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia i myśli.
   
9. Bądź tym, kim naprawdę jesteś.
   

Na czym polega psychoterapia Gestalt?

Terapia Gestalt opiera się na szczególnej relacji pacjenta i terapeuty. Ściśle mówiąc, pojęcie pacjenta nie funkcjonuje w tym nurcie psychoterapii. Bazuje ona na relacji dwojga ludzi, w której jeden towarzyszy drugiemu w poszukiwaniu sensu aktualnych doświadczeń, nie zajmując przy tym pozycji eksperta, a jedynie przewodnika. To „pacjent” zna najlepsze rozwiązanie swoich problemów – terapeuta ma jedynie pomóc mu je odszukać, a następnie wspomagać proces wybranych zmian. Sukces zależy w tym przypadku od jakości zbudowanej relacji – powinna opierać się na zaufaniu i bliskości. Terapeuta nie może być jedynie aktywnym słuchaczem, lecz człowiekiem, który dzieli się własnymi uczuciami, doświadczeniami, pod wpływem których ulega rozwojowi osobowość „pacjenta”.

Spotkania mogą być prowadzone indywidualnie lub mieć formę psychoterapii grupowej. Najbardziej klasyczną techniką jest terapia indywidualna na tle grupy, czyli sytuacja, w której chętna osoba przepracowuje swoje problemy wspierana zarówno przez terapeutę, jak i przez pozostałych uczestników sesji. W przebiegu zajęć często wykorzystywana jest metoda psychodramy. Terapia Gestalt nie narzuca określonych form działania, pozostawiając przestrzeń dla kreatywności uczestników. Najważniejsze jest zachowanie pomiędzy nimi atmosfery głębokiej relacji.

W zależności od charakteru problemów terapia może być krótkoterminowa (zamknąć się w paru spotkaniach) lub trwać kilka lat.

Terapia Gestalt – dla kogo jest przeznaczona?

Terapia Gestalt opiera się na założeniu, że źródłem zaburzeń psychicznych jest nieumiejętność nadania sensu własnemu życiu, trwanie przy przekonaniach i nawykach, które blokują osobisty rozwój jednostki. Z tego względu doskonale sprawdza się w przypadku różnego rodzaju kryzysów, np. w relacjach międzyludzkich czy w związku z żałobą. Może także posłużyć osobom, które po prostu pragną rozwinąć swój potencjał.

Psychoterapia Gestalt znajduje zastosowanie w praktyce klinicznej. Jest bardzo pomocnym narzędziem w leczeniu depresji, nerwic, fobii. Sprawdza się w terapii zaburzeń osobowości. Mniej skuteczna jest w przypadku psychoz czy uzależnień, ale można wykorzystać ją w połączeniu z innymi metodami.