W ostatnich latach coraz częściej słyszy się o zespole dziecka maltretowanego. Rozpoznania te zwiększają się w pediatrycznych, jak i w chirurgicznych oddziałach ratunkowych czy w szpitalnych izbach przyjęć. Rośnie również świadomość społeczeństwa na ten temat. Jedną z form zespołu dziecka maltretowanego jest syndrom dziecka potrząsanego (shaken baby syndrome, SBS). Przypadki te nie wiążą się raczej z widocznymi uszkodzeniami ciała, dlatego też konieczna jest wnikliwa obserwacja dziecka nie tylko w szpitalu, ale również poprzez wywiad środowiskowy. Ponadto w rozpoznaniu konieczne jest wykonanie właściwych badań dodatkowych i obserwacja postępu obrazu klinicznego.

Czym jest syndrom dziecka potrząsanego?

Syndrom dziecka potrząsanego jest formą zespołu dziecka maltretowanego, a jak sama nazwa wskazuje, powstaje na skutek potrząsania dzieckiem. Szczególnie dotyczy to najmłodszych grup dzieci, głównie niemowląt. W wyniku gwałtownego potrząsania dochodzi do uszkodzeń zarówno fizycznych, jak i psychicznych (upośledzenie umysłowe, zaburzenia neurologiczne) u dziecka, a nawet do jego zgonu. Śmierć jest konsekwencją nawet 20% przypadków zespołu dziecka potrząsanego. Niewielki odsetek dzieci dopiero w późniejszych latach rozwija objawy będące konsekwencją potrząsania dzieckiem.

Głównymi sprawcami tragedii są statystycznie mężczyźni. Wśród czynników ryzyka zespołu dziecka potrząsanego wymienia się: trudną sytuację materialną, złe warunki ekonomiczne, niskie wykształcenie, alkoholizm i inne nałogi. Jednak należy pamiętać, że tego typu sytuacje zdarzają się także bardzo często w zamożnych, dobrze sytuowanych rodzinach. Kariera, stres, napięcie, mogą mieć przełożenie na brak cierpliwości rodziców czy chęć wyładowania frustracji na dziecku. Czasami potrząsanie dzieckiem to odruch będący oznaką bezsilności rodzica wobec płaczącego niemowlęcia. To właśnie płacz dziecka jest elementem wyzwalającym poczucie bezradności u opiekunów. Płaczące niemowlę staje się przyczyną narastającej agresji, a im więcej bezowocnych prób jego uciszenia, tym większa bezradność i chęć użycia siły.

Syndrom dziecka potrząsanego – konsekwencje

Wydawać by się mogło, że potrząsanie dzieckiem nie może prowadzić do istotnych uszkodzeń. Tymczasem każdy rodzic powinien zdawać sobie sprawę, że dziecko, szczególnie niemowlę, nie ma wykształconego tak dobrze jak dorośli układu mięśniowego, który w obrębie szyi jest bardzo słaby. Potrząsanie powoduje bezwładne, niekontrolowane zarzucanie główki. Tu działają podobne siły jak podczas wypadku samochodowego. Tkanka mózgowa bowiem przemieszcza się w obrębie czaszki i ulega stłuczeniom, uszkodzeniom, zniszczeniu, jak również może dochodzić do pękania naczyń krwionośnych i krwawień podtwardówkowych czy podpajęczynówkowych. Zdarzają się również krwawienia do siatkówki oka. Im cięższy uraz, tym gorsze powikłania. Taki uraz może prowadzić do powstania obrzęku mózgu, jego niedotlenienia, a nawet zgonu dziecka.

Jak rozpoznać syndrom dziecka potrząsanego?

W zależności od nasilenia potrząsania dzieckiem, mogą wystąpić objawy ogólne, które wynikają z różnego stopnia uszkodzeń tkanki mózgowej. Zalicza się tu: nadmierną ospałość, rozdrażnienie, problemy z karmieniem, ssaniem, połykaniem, utratę apetytu, nudności i wymioty, cofnięcie dotychczas nabytych umiejętności, jak np. uśmiechanie się, siadanie, gaworzenie czy skupianie wzroku. Mogą wystąpić także inne powikłania neurologiczne, obejmujące szereg niespecyficznych objawów, wynikających z uszkodzenia tkanki mózgowej, a mianowicie: padaczka, opóźnienie umysłowe, utrata słuchu lub wzroku, umiejętności zapamiętywania. Lekarz zgłaszający syndrom dziecka potrząsanego musi mieć co do niego pewność, ponieważ takie rozpoznanie wiąże się z istotnymi konsekwencjami dla prawnych opiekunów.

Jak działa układ nerwowy? Dowiesz się tego z filmu:

Jakie badania wykonuje się, kiedy podejrzewa się syndrom dziecka potrząsanego?

Głównymi badaniami pozwalającymi na wykrycie zmian w mózgu są tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Tomografię komputerową wykonuje się w pierwszej kolejności, uwidoczniając tym samym przede wszystkim zmiany w kościach czaszki, jak również w tkance mózgowej. Rezonans magnetyczny daje dokładniejszy obraz zmian. Badania obrazowe mają na celu wykrycie pęknięć w strukturach kostnych czaszki, wykrycie krwiaków podtwardówkowych czy podpajęczynówkowych, a także krwotoków do siatkówki oka. Ponadto u dziecka z podejrzeniem syndromu dziecka potrząsanego zawsze należy zwrócić uwagę na ewentualne złamania żeber, złamania w obrębie kończyn, siniaki na głowie, szyi czy klatce piersiowej.