Co to jest świąd? Definicja świądu powstała w połowie XVII wieku i funkcjonuje w niezmienionej formie do dzisiaj: świąd to nieprzyjemne odczucie pochodzące ze skóry, wywołujące chęć drapania lub pocierania. Świąd to rodzaj czucia powierzchniowego, ale innego niż ból.

Skąd się bierze świąd? Bodźce wywołujące swędzenie

Swędzenie mogą wywołać bodźce mechaniczne, chemiczne lub termiczne, ale nie tylko. Czasem świąd występuje jako jeden z objawów choroby psychicznej, może być też następstwem uszkodzenia układu nerwowego. Zjawisko to występuje też w chorobach ogólnoustrojowych – zarówno w przypadku zmian skórnych, jak i zdrowej skóry. Świąd o podłożu psychogennym pojawia się nie tylko w przypadku zaburzeń psychicznych, ale także u zdrowych osób, na przykład po kontakcie z osobą, która ma wszy czy świerzb. Często świąd jest reakcją organizmu na kontakt z alergenem.

Objawy i przyczyny świądu

Świąd może być uogólniony lub występować miejscowo (świąd zlokalizowany). Często pojawia się na skórze, na której są zmiany chorobowe takie jak strupy, wysypka, grudki, guzki, przeczosy (naruszenie wierzchniej powłoki skóry na skutek drapania) i zliszajowacenie (pogrubienie poletkowania i szorstkość skóry). Świąd skóry niezmienionej chorobowo daje takie same odczucia i również może być zlokalizowany w jednym miejscu lub występować na całym ciele. W takich wypadkach wynika najczęściej z nadmiernej suchości skóry.

Odruchową reakcją na świąd jest drapanie. Może ono nasilać swędzenie ze względu na powstawanie ran.

Świądowi skóry towarzyszą inne objawy, jeśli pojawia się on w wyniku choroby, i powinny być one brane pod uwagę w diagnostyce nieustępującego swędzenia. Na przykład świąd odbytu w połączeniu z jego pieczeniem i krwawieniem oznacza najprawdopodobniej hemoroidy. Gdy świąd w okolicy odbytu występuje w nocy i nad ranem, warto przeprowadzić testy w kierunku owsicy, choroby wywołanej przez pasożyty układu pokarmowego.

W zależności od miejsca występowania świądu można ustalić potencjalne przyczyny tego zjawiska:

• świąd odbytu i jego okolic może oznaczać żylaki odbytu (hemoroidy), owsicę, drożdżycę (rodzaj grzybicy), choroby jelita grubego, podrażnienie, np. mydłem czy środkiem do prania, silne pocenie się; świąd odbytu może być symptomem choroby ogólnoustrojowej, np. łuszczycy, atopowego zapalenia skóry (AZS), chorób wątroby i nerek, cukrzycy, zaburzenia pracy tarczycy lub trzustki, a nawet nowotworów (białaczki czy chłoniaka Hodgkina);
  
• świąd pochwy i świąd sromu pojawia się, gdy błona śluzowa narządów płciowych jest przesuszona, często w wyniku przyjmowania leków lub w okresie menopauzy, czasem na skutek podrażnienia środkami myjącymi, świąd i pieczenie pochwy sugeruje grzybicę (drożdżycę);
  
• świąd skóry głowy może być następstwem nadmiernego przesuszenia skalpu, łupieżu, grzybicy lub wszawicy;
  
• prawdopodobne przyczyny świądu skóry rąk to grzybica lub świerzb, w okresie grzewczym lub przy stosowaniu mydła o dużej zawartości substancji spieniających świąd dłoni może być spowodowany nadmiernym przesuszeniem skóry;
  
• świąd stóp najczęściej wynika z grzybicy, natomiast świąd skóry nóg może oznaczać zapalenie wątroby – stan zapalny objawia się swędzeniem jednocześnie łydek i przedramion; w przypadku żylaków świąd łydek łączy się z zaczerwienieniem i obrzękiem kończyn dolnych.
  

Niezależnie od tego, gdzie występuje, uporczywy świąd skóry może być skutkiem również alergii, reakcji obronnej organizmu na jad (po ukąszeniu owadów) i działania środków drażniących czy oparzeń słonecznych.

Schorzenia ogólnoustrojowe objawiające się m.in. świądem skóry to:

• atopowe zapalenie skóry (AZS),
  
• opryszczkowe zapalenie skóry,
  
• mocznica,
  
• cholestaza – w wyniku zaburzenia pracy wątroby, u ciężarnych (cholestaza ciężarnych) może pojawić się w trzecim trymestrze ciąży; świąd skóry w nocy nasila się, zwykle pojawia się najpierw na kończynach,
  
• dna moczanowa,
  
• stwardnienie rozsiane,
  
• nadczynność tarczycy,
  
• cukrzyca,
  
• przewlekła niewydolność nerek,
  
• rak, np. ziarnica złośliwa, szpiczak mnogi,
  
• anemia z powodu niedoboru żelaza,
  
• zaburzenia psychiczne.
  

Świąd skóry występuje też niekiedy po podaniu, np. morfiny, kodeiny czy atropiny oraz leków zaburzających pracę wątroby.

Leczenie świądu: domowe sposoby i preparaty apteczne

Leczenie świądu skóry polega na eliminacji przyczyny swędzenia oraz na jego doraźnym łagodzeniu. Leczenie domowe świądu opiera się na preparatach chłodzących i zimnych okładach. Na przykład najlepiej sprawdzi się na świąd odbytu maść z mentolem dająca efekt chłodzący.

Oprócz tego świąd skóry wymaga prawidłowej jej pielęgnacji, by zmniejszyć potrzebę drapania. W pielęgnacji skóry dotkniętej świądem sprawdzą się substancje nawilżające, natłuszczające, łagodzące oraz regenerujące i znieczulające. Gdy skóra jest podrażniona np. z powodu mocnego przesuszenia, warto również zadbać o dobre nawodnienie organizmu i wzbogacić dietę w produkty zawierające witaminy i minerały, szczególnie witaminy A oraz E.

Krem czy maść na świąd oraz środki znieczulające jak beznzokaina można stosować miejscowo, natomiast jeśli swędzenie jest uogólnione, konieczne jest zastosowanie doustnych leków.

Leczenie świądu wywołanego alergią rozpoczyna się od podania leków przeciwhistaminowych. Blokują one wytwarzanie przez organizm histaminy, której produkcja rozpoczyna się po kontakcie z alergenem.

W leczeniu świądu spowodowanym chorobami nerek lub wątroby pomocna jest terapia promieniami UVB albo PUVA-terapia.