Somnifobia (łac. somnus – sen, spanie, gr. phóbos – lęk) jest współcześnie tak częstym zaburzeniem lękowym, że przyznaje się jej rangę choroby cywilizacyjnej. Dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Początkowo prowadzi do przewlekłego zmęczenia w ciągu dnia. Utrzymując się długotrwale, niszczy zdrowie fizyczne i psychiczne, utrudnia, a nawet uniemożliwia, funkcjonowanie społeczne, naukę, pracę zawodową. W związku z tym lęk przed spaniem bezwzględnie wymaga leczenia.

Somnifobia – przyczyny lęku przed snem

Somnifobia to poważne, choć trudne do zdiagnozowania, zaburzenie psychiczne. W przypadku najmłodszych bywa lekceważone jako dziecięcy kaprys. Dorośli mylą często hipnofobię z bezsennością, ponieważ obie dolegliwości mają takie same konsekwencje. Tej drugiej jednak nie towarzyszy irracjonalny lęk, który jest zasadniczą przyczyną problemów z zasypianiem u osób dotkniętych fobią.

Lęk przed zaśnięciem może być spowodowany szeregiem przyczyn, często nieuświadomionych. Źródłem irracjonalnego niepokoju bywają bowiem wyparte z pamięci, negatywne doświadczenia z dzieciństwa. Zasypianie może zostać powiązane z uczuciem strachu na skutek traumatycznych przeżyć, którymi dla małego dziecka może być zarówno zagrożenie życia, jakie nastąpiło w czasie snu (np. wypadek samochodowy), jak i przebudzenie w ciemnym pokoju pod nieobecność rodziców. Specyfiką fobii (w tym somnifobii) jest to, że może ona zostać zaindukowana. U dzieci rozwija się pod wpływem sugestywnych historii, obrazów, niepokoju obserwowanego u opiekunów (gdy mają oni problemy z zasypianiem). Niektórzy psychologowie zwracają uwagę na fakt, że somnifobia może być powiązana z lękiem przed śmiercią.

Hipnofobia często rozwija się w związku z przykrymi doznaniami, jakie towarzyszą zasypianiu i śnieniu. Pojawia się na przykład u osób, które cierpią na nawracające koszmary senne albo obawiają się konsekwencji przydarzających im się epizodów somnabulizmu (potocznie – lunatyzmu). Niektórzy ludzie pragną uniknąć tzw. paraliżu przysennego. Jest to nieprzyjemne, mimowolnie budzące strach, uczucie związane z porażeniem mięśni i niemożliwością poruszenia się. Stan taki jest fizjologiczny podczas snu. Zapobiega przypadkowej aktywności, niebezpiecznej przy braku świadomej kontroli ciała. Zdarza się, że następuje, gdy fale mózgowe nie są w pełni „przełączone” na śnienie – w chwili zasypiania lub przebudzenia.

Somnifobia, podobnie jak bezsenność, powiązana może być z przewlekłym stresem. Często towarzyszy zaburzeniom afektywnym (np. depresji) oraz uogólnionym zaburzeniom lękowym (nerwicom).

Zobaczcie, czy jedzenie ma wpływ na dobry sen:

Objawy i konsekwencje lęku przed snem

W początkowej fazie choroby dotknięta nią osoba może funkcjonować prawidłowo w ciągu dnia. Niepokój pojawia się wraz z nadejściem pory, kiedy należy udać się na spoczynek. Rodzaj i stopień nasilenia symptomów zależy od indywidualnego przypadku i stopnia zaawansowania somnifobii. Należą do nich objawy wegetatywne właściwe wszystkim zaburzeniom lękowym, np.: kołatanie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, nadmierne pocenie się, duszność, suchość w ustach, drżenie kończyn, bóle głowy, brzucha, nudności. Uczucie paniki może narastać w miarę rozwoju hipnofobii i z czasem całkowicie uniemożliwiać zaśnięcie.

Zaburzenia snu, a zwłaszcza jego długotrwały brak, wywołują wiele negatywnych skutków fizjologicznych. Powodują nie tylko nieustanne zmęczenie, ale i spadek wydolności fizycznej, odporności na choroby. Obniżają także zdolności umysłowe (myślenie logiczne, zapamiętywanie, koncentrację), spowalniają reakcje. Ponadto skutkiem permanentnego braku snu staje się obniżony nastrój – drażliwość, apatia, anhedonia, a nawet depresja.

W konsekwencji somnifobia uniemożliwia normalne funkcjonowanie – utrzymywanie pozytywnych relacji z bliskimi ludźmi, opiekę nad dziećmi, wykonywanie obowiązków zawodowych (zwłaszcza w przypadku odpowiedzialnej, wymagającej silnej koncentracji pracy) oraz innych, codziennych czynności. Taka sytuacja prowadzi do błędnego koła, ponieważ powoduje stany depresyjne i pogłębia problemy z zasypianiem.

Lęk przed spaniem – leczenie

Somnifobia ma bardzo poważne konsekwencje, więc bezwzględnie wymaga leczenia. Nie zaleca się jednak długotrwałego stosowania farmakoterapii, ponieważ jedynie tłumi ona objawy, a nie likwiduje przyczyn dolegliwości. Leki przeciwlękowe lub antydepresyjne warto stosować głównie w początkowej fazie walki z hipnofobią, by choremu łatwiej było ją podjąć.

Celem psychoterapii jest zidentyfikowanie przyczyny lęku przed zaśnięciem (można to zrobić z użyciem metod terapii psychodynamicznej), a następnie przezwyciężenie go poprzez zmianę zachowań i sposobu myślenia (pomocne są w tym przypadku działania w nurcie poznawczo-behawioralnym). Aby łatwiej opanować negatywne emocje i reakcje wegetatywne, skorzystać można z technik relaksacji, medytacji. Lęk przed snem łagodzą także aktywności, które powodują silne zmęczenie (np. uprawianie sportu) i w naturalny sposób ułatwiają zasypianie.