Prawo do ochrony zdrowia oraz do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych to podstawowe prawa zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 68 Konstytucji „każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa”.

Co to jest służba zdrowia?

Pojęcie „służba zdrowia” obejmuje publiczne (państwowe) służby danego kraju odpowiedzialne za opiekę zdrowotną nad obywatelami. Za polską służbę zdrowia uważa się system obowiązującej opieki zdrowotnej, czyli zespół osób oraz instytucji, których zadaniem jest zapewnienie Polakom opieki medycznej.

W Polsce termin „służba zdrowia” nie ma jednoznacznej definicji. W początkach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadzono pojęcie „zakłady społeczne służby zdrowia”. Z kolei reforma służby zdrowia z 1 stycznia 1999 r., która zmieniła obowiązujący dotychczas system budżetowy na ubezpieczeniowo-budżetowy, przeformułowała organizację oraz funkcjonalność służby zdrowia. Obecnie trafniejszym określeniem niż „służba zdrowia” są „ochrona zdrowia”, „system ochrony zdrowia” bądź – częściej – „system opieki zdrowotnej”.

Zgodnie z planowaną reformą systemu opieki zdrowotnej od 2018 r. w Polsce będzie funkcjonowała finansowana z budżetu państwa narodowa służba zdrowia. Ma ona zapewnić powszechną opiekę zdrowotną nad wszystkimi pacjentami, również wykluczonymi z systemu, bez dostępu do opieki zdrowotnej.

Struktura państwowej służby zdrowia w Polsce

Model państwowej służby zdrowia w Polsce oparty jest na strukturze obejmującej:

• świadczeniobiorców (pacjentów),

• instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika,

• świadczeniodawców,

• organy kontroli i nadzoru,

• Ministerstwo Zdrowia.

Instytucją ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika jest Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).

W polskiej służbie zdrowia świadczeniodawcami są: podmioty lecznicze, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, instytuty badawcze, fundacje, jednostki budżetowe, kościoły. Mogą one tworzyć Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej. Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej (z 15 kwietnia 2011 r.) do podmiotów wykonujących działalność leczniczą zalicza się ponadto: praktykę zawodową lekarzy i lekarzy dentystów, praktykę zawodową pielęgniarek oraz położnych.

Organami kontroli i nadzoru nad systemem opieki zdrowotnej są: Rzecznik Praw Pacjenta, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna, a także wojewodowie oraz wojewódzkie centra zdrowia publicznego i konsultanci wojewódzcy.

Polski system ochrony zdrowia

Polski system opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym. Obejmuje:

• powszechne ubezpieczenie zdrowotne,

• Państwowe Ratownictwo Medyczne,

• organizację ochrony zdrowia,

• kadrę medyczną oraz kształcenie.

Powszechne ubezpieczenie zdrowotne

Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne zakłada, że ubezpieczony jest każdy, kto podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego (m.in. pracownik, osoba prowadząca działalność gospodarczą, bezrobotny, emeryt, rencista), a także członek rodziny ubezpieczonego (zgłoszony do ubezpieczenia). Zgodnie z modelem funkcjonowania polskiej służby zdrowia prawo do świadczeń ma każdy od momentu zgłoszenia ubezpieczenia zdrowotnego (niezależnie od tego, czy opłaca składkę).

Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM)

Zapewnia pomoc w stanie nagłego zagrożenia życia bądź zdrowia. Działa 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Do jednostek systemu PRM należą: szpitalne oddziały ratunkowe (SOR), zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego, które mają zawartą umowę z NFZ. Z systemem PRM współpracują służby ratownicze (straż pożarna, policja, górskie, tatrzańskie i wodne ochotnicze pogotowia ratunkowe) oraz centra zawodowe i oddziały szpitalne, które są wyspecjalizowane w leczeniu stanów nagłych, zagrażających zdrowiu oraz życiu.

Organizacja ochrony zdrowia

Obejmuje i precyzuje m.in.: model funkcjonowania ochrony zdrowia, podmioty wykonujące działalność leczniczą, jakość w opiece zdrowotnej, publiczną służbę krwi, kwestię restrukturyzacji i przekształceń. Wskazuje standardy medyczne, czyli zbiór rekomendacji odnoszących się do wszystkich działań zapobiegawczych, diagnostycznych oraz leczniczych.

Kadra medyczna oraz kształcenie

Kadra medyczna obejmuje zakres wykonywania zawodu, obowiązki osób związanych z systemem opieki zdrowotnej oraz system kształcenia. Polska służba zdrowia zakłada, że do kadry medycznej należą m.in.: lekarze i lekarze dentyści, pielęgniarki i położne, diagności laboratoryjni, farmaceuci. Uściśla kwestię umów rezydenckich. Precyzuje, jakie kwalifikacje obowiązują w zawodach medycznych.

Prywatna służba zdrowia w Polsce

Każda osoba w Polsce, nawet podlegająca powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, może leczyć się prywatnie. Prywatna służba zdrowia (czy raczej: prywatna opieka medyczna) oznacza odpłatne korzystanie z systemu opieki zdrowotnej. Prywatna polska służba zdrowia zapewnia szeroki dostęp do specjalistów i usług medycznych, krótsze kolejki i dogodne terminy wizyt lekarskich. Wadą prywatnej opieki zdrowotnej jest jej koszt – wysoka cena usług medycznych często zmusza Polaków do korzystania z państwowego systemu opieki zdrowotnej.

Coraz częściej można się spotkać z formą połączenia państwowej i prywatnej służby zdrowia. Przykładowo wiele prywatnych placówek medycznych ma podpisaną umowę z NFZ, dzięki czemu pacjenci mogą nieodpłatnie korzystać z niektórych usług.